□12:1 «Perisiylerning échitqusidin, yeni saxtipezlikidin hoshyar bolunglar» — «Mat.» 16:1-12nimu körüng. Muqeddes yazmilarda échitqu (xémirturuch) köp yerlerde tekebburluq we saxtipezlikke simwol qilinidu.
■12:2 Ayup 12:22; Mat. 10:26; Mar. 4:22; Luqa 8:17.
□12:3 «xupiyane pichirlashqanliringlar» — grék tilida «qulaqqa éytkininglar».
■12:4 Yesh. 51:7; Yer. 1:8; Mat. 10:28.
□12:6 «besh qushqach ikki tiyin’ge sétilidighu?» — «tiyin» grék tilida «assariyon». «ikki tiyin» — Shu dewrdiki bir ishchining künlük heqqi bolghan «dinarius»ning 1/8 Qismi idi.
■12:7 1Sam. 14:45; 2Sam. 14:11; 1Pad. 1:52; Luqa 21:18.
■12:9 Mat. 10:33; Mar. 8:38; Luqa 9:26; 2Tim. 2:12; 1Yuh. 2:23.
□12:10 «Muqeddes Rohqa kupurluq qilish» — yaki «Muqeddes Rohqa qarshi gep qilish» dégen gunah toghruluq «Matta»diki «qoshumche söz»imizde toxtilimiz.
■12:11 Mat. 10:19; Mar. 13:11; Luqa 21:14.
□12:14 «Burader, kim méni silerning üstünglargha sotchi yaki üleshtürgüchi qildi?» — «Mis.» 2:14ni körüng. Mesih Musa peyghemberning rolini ret qildi. Bu muhim heqiqet üstide «qoshumche söz»imizde azraq toxtilimiz.
■12:19 Top. 11:9; 1Kor. 15:32; Yaq. 5:5.
■12:20 Zeb. 39:6; Zeb. 52:7; Top. 2:18, 19; Yer. 17:11.
■12:22 Zeb. 55:22; Mat. 6:25; Fil. 4:6; 1Tim. 6:8; 1Pét. 5:7.
■12:24 Ayup 38:41; Zeb. 147:9.
□12:25 «qaysinglar ghem-qayghu bilen ömrünglarni birer saet uzartalaysiler?» — bashqa bir terjimisi: «qaysinglar ghem-qayghu bilen boyunggha birer ghérich qoshalaysiler?».
□12:27 «néluperler...» — yaki «yawa gül-giyahlar...». «Sulayman» — ulugh padishah Sulayman.
□12:29 «...bash qaturmanglar» — grék tilida «....(yémeklikke) intilmenglar».
□12:30 «herqaysi eldikiler...» — grék tilida «bu dunyadiki (yat) ellerdikiler». «Yat eller» Yehudiy emes butperesler bolup, tirik Xudani bilmeytti; muxlislar Yehudiy bolghachqa, Xudaning küch-qudriti hemde Öz xelqidin xewer alidighanliqigha ishenchi bolushi kérek idi.
■12:31 1Tar. 3:13; Zeb. 37:25.
□12:32 «Atanglar padishahliqni silerge ata qilishni xush kördi» — «padishahliq» bolsa Xudaning Öz padishahliqi, elwette.
■12:33 Mat. 6:20; 19:21; Luqa 16:9; 1Tim. 6:19.
□12:38 «eger xojayin ikkinchi yaki üchinchi jésekte kelsimu, chakarlirining shundaq oyghaqliqini körse, bu ularning bextidur!» — Yehudiylar kéche waqtini hésablighanda üch jések, rimliqlar bolsa töt jések dep hésablaytti.
□12:39 «eger öy igisi oghrining kéchide qaysi waqitta kélidighanliqini bilgen bolsa, u oyghaq turup oghrining öyge téship kirishige hergiz yol qoymaytti!» — muqeddes yazmilardiki köp yerlerde Perwerdigarning künining «oghridek» (kütülmigen waqitta) kélidighanliqi tilgha élinidu.
■12:39 Mat. 24:43; 1Tés. 5:2; 2Pét. 3:10; Weh. 3:3; 16:15.
■12:40 Mat. 24:44; 25:13; Mar. 13:33; Luqa 21:34; 1Tés. 5:6.
□12:42 «Xojayini öz öyidikilerge...» — «öydikiler» mushu yerde öydiki xizmetkarlar we chakarlirini körsitidu; mushu yerde köchme menisi Xudagha tewedikiler, yeni barliq ishen’güchiler dégenliktur. «Xojayini öz öyidikilerge mes’ul qilip, ulargha tégishlik bolghan ashliqni waqti-waqtida teqsim qilip bérishke teyinleydighan ishenchlik we pemlik ghojidar kim bolidu?» — shübhisizki, Reb bu temsilni hemmidin awwal Pétrusning öz-özige tetbiqlishini xalidi, andin qalghan rosullar, andin Xudaning barliq xizmetkarlirigha qaritip éytqan.
■12:42 Mat. 24:45; 25:21; 1Kor. 4:2.
□12:50 «men aldi bilen bir chömüldürüsh bilen chömüldürülüshüm kérek we bu chümüldürülüshüm emelge ashurulghuche intayin qiynilimen!» — bu ayettiki «chömüldürüsh» shübhisizki uning ölümidur. Bu toghruluq «Efesusluqlargha»diki «qoshumche söz»imizni körüng. Mushu chömüldürülüshtin kéyin Muqeddes Rohning oti yer yüzide tutushturulidu. «Ros.» 2-babni körüng!
■12:50 Mat. 20:22; Mar. 10:38; Ef.4:5
□12:59 «eng axirqi bir tiyininimu qoymay tölimigüche» — «tiyin» grék tilida «lepton» — pulning eng kichik birliki, shu dewrdiki bir ishchining künlük heqqi bolghan «dinarius»ning 1/128 qismi idi. «dewagiring bilen birge sotchi aldigha barghiningda, uning bilen yolda kétiwatqiningda, uning bilen yariship dost bolushqa intilgin; .. bolmisa... ... eng axirqi bir tiyininimu qoymay tölimigüche, shu yerdin hergiz chiqalmaysen» — bu köp ehwallirimizgha mas kélidighan intayin emeliy nesihet, elwette. Uning üstige mushu yerde belkim temsil bolushi mumkin; chünki Mesihning sözliride «Eger... bolsa» dégen söz yoq. Démek, Israillarning üstige erzi bar idi; bu erz qilghuchi bolsa belkim Xuda Özidur. Hazir «yarashturulup dost bolush»ning towa qilish pursiti bolsimu, herhalda waqti chekliktur. Töwendiki 13-babnimu körüng.