■51:7 Zeb. 37:31; 118:6-7; Yesh. 51:12
□51:9 «Oyghan, oyghan, küchni özüngge kiyim qilip kiygeysen, i Perwerdigarning Biliki!... Rahabni qiyma-chiyma qilip chépiwetken, ejdihani sanjip zeximlendürgen esli sen emesmu?» — (1) mushu ayette «Perwerdigarning Biliki»ge qaritilghan bir dua körsitilidu. Mushu duagha bolghan birinchi jawab bizningche 12-ayette xatirilinidu — démek, Men herdaim segek turimen, sanga teselli hem küch bergüchidurmen. Bizningche ikkinchi jawab 53-babta ashkarilinidu. (2) «Rahab» — Misirning bashqa bir ismi, menisi «hakawurluq»tur». Babilliqlarning hem Pelestinliklerning epsanilirige asasen, Xuda dunyani yaritip tertipke sélish üchün, awwal déngizda turghan bezi yaman küchler üstidin ghelibe qilishi kérek idi. Mushu küchlerning birsining ismi «Rahab» idi. Ayetke qarighanda mushu kona «epsaniler»ning melum asasi bar; mushu yerde Xuda Öz xelqini Misirdin chiqirip qutquzghanda, déngizni qurutqan, shundaq qilip déngizdiki barliq «yaman küchlirini» asanla idare qilidighanliqini körsetken. (3) Bizningche mushu yerdiki «ejdiha» 27-bab, 1-ayettiki «léwiatan»dur. «Misirdin chiqish» waqtida, Xuda uni «sanjighan», biraq téxi öltürgen emes. «Léwiatan» Sheytanning bir ipadisi bolup, (27-babta déyilgendek) axirqi zamanlarda pütünley bir terep qilinidu.
□51:12 «Ölüsh aldida turghan bir insan» — ibraniy tilida «ölüwatqan bir insan» dégen qiziq söz bilen ipadilinidu. Bizningche buning menisi, Xudani tonumighanlarning hayatimu ölgen ademge oxshash bolidu dégendin ibarettur. «Silerge teselli bergüchi ... Özümdurmen; ... (séning) téni ot-chöplerge aylinip kétidighan insan balisidin qorqup ketkining némisi?» — mushu ayettiki «siler» ibraniy tilida «erenche rod»ta ishlitilgen bolup, belkim barliq xelqlerni, «sen» bolsa «ayalche rod» shekilde bolup, belkim «Zion»ning özini körsitishi mumkin.
■51:12 Zeb. 118:6-8; Yesh. 51:7
□51:13 «Asmanlarni kergen, yer-zéminning ulini salghan Yasighuching Perwerdigarni untup yürisen, shundaqla kün boyi halaket yürgüzmekchi bolghan zalimning qehridin toxtawsiz qorqup yürisen...» — mushu ayettiki «sen» ibraniy tilida «erenche rod»ta bolup, belkim Ziondin sürgün bolghanlarni (yat ellerning bozek qilishigha uchrighanlarni) körsitishi mumkin; 14-ayetni körüng.
■51:13 Ayup 9:8; Zeb. 104:2; Yesh. 40:22; 42:5; 44:24
□51:14 «U hanggha chüshmeydu, shuning bilen ölmeydu» — bashqa birxil terjimisi: «Uning ölüki (jinayetchidek) origha tashliwétilmeydu».
□51:15 ««Samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar» Méning namimdur» — ibraniy tilida ««Samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar» Uning namidur».
□51:16 «Asmanlarni tikleshke, yer-zéminning ulini sélishqa, we Zion’gha: «Sen Méning xelqimdur» déyishke, Men sözümni aghzinggha quyghanmen, sen qulumni qolumning sayisi bilen yapqanmen» — mushu ayettiki «Sen» bolsa esli 9-10-ayettiki «Perwerdigarning Biliki», yeni «Perwerdigarning quli»gha éytilghan gep bolushi kérek; shunga biz «sen qulumni yapqanmen» dep terjime qilduq. Emdi 16-ayetke qarighanda Xudaning uninggha tapshurghan wezipiliri arisida, yéngi asman-zéminni berpa qilishmu bolghan bolidu.
□51:19 «Menmu sanga teselli béreleymenmikin?» — bashqa birxil terjimisi: — «Mendin bashqa héchkim sanga teselli bérelmeydu».