□11:1 «özimu shu yerdiki herqaysi sheherlerde telim bérish ... üchün u yerdin ketti» — «shu yer» Galiliyeni démekchi.
□11:3 «Kélishi muqerrer zat özüngmu, yaki bashqa birsini kütüshimiz kérekmu?» — «Kélishi muqerrer zat» bolsa Xuda wede qilghan Qutquzghuchi-Mesih, elwette. Yehya özi Mesihning yolini teyyarlash üchün uning aldida ewetilgen; shuning bilen u: — «Sen biz kütken kishimusen» dep gumanlinip soraydu.
■11:5 Yesh. 29:18; 35:5; 61:1; Luqa 4:18.
□11:6 «we (uninggha yene): «Mendin gumanlanmay putliship ketmigen kishi bolsa bextliktur!» dep qoyunglar» — Yehya peyghember zindanda yétip: «Eysa Qutquzghuchi-Mesih bolsa némishqa méni zindandin qutquzmighan?» — dep gumanlan’ghan bolsa kérek idi. Yehyaning bu soali toghruluq «qoshumche söz»imizde azraq toxtilimiz.
□11:10 «Mana, yüz aldinggha elchimni ewetimen; u séning aldingda yolungni teyyarlaydu» — Tewrat, «Mal.» 3:1, «Yesh.» 40:3.
■11:10 Mis. 23:20; Mal. 3:1; Mar. 1:2; Luqa 7:27.
□11:12 «Ersh padishahliqigha kirish yoli shiddet bilen échildi we kishiler uni shiddet bilen tutuwalidu» — bashqa bir terjimisi: «Ersh padishahliqi zorawanliqqa uchrimaqta. Zorawanlar uninggha hujum qilmaqta». Biraq bizningche bu ayetning menisi asasen «Xudaning padishahliqigha kirish asan emes; chünki uninggha herxil hujumlar qilinidu; lékin hujumgha berdashliq bérishke teyyar, iradisi qet’iy ademler uninggha ige bolidu». Yene «Luqa» 16:16ni körüng. Bizningche yene, 12-14-ayetler «Mik.» 2:12-13 bilen munasiwetliktur. «Mikah»diki «qoshumche söz»nimu körüng.
□11:14 «We eger shu sözni qobul qilalisanglar, «qaytip kélishi muqerrer bolghan Ilyas peyghember» bolsa, Yehyaning özidur» — Tewratta, yeni «Mal.» 4:5-6de, Qutquzghuchi-Mesihning meydan’gha chiqishidin awwal Ilyas peyghember Mesihning yolini teyyarlash üchün qaytip kélidighanliqi körsitilidu. Yehudiylar Mesihning kélishini kütkechke, bu bésharetke asasen Iliyasning awwal kélishini kütüwatqanidi. Yehya peyghember Ilyas peyghemberdek küch-qudret bilen kelgen («Luqa» 1:13-17ni körüng). Shunga Mesih Eysa bu bésharet uning arqiliq emelge ashqan, dep éytidu. Uning üstige, (Yehudiy xelqi «awwalqi Ilyas» bolghan Yehyaning xewirini ret qilghan bolghachqa) Mesihning qiyamet künide dunyagha qaytip kélishidin awwalmu Ilyas peyghember özi qaytidin peyda bolidu dep ishenchimiz bar (yene «Mal.» 4:5-6ni we «Mar.» 9:11-13nimu körüng).
□11:18 «Yehya kélip ziyapette olturmaytti, sharab ichmeytti» — grék tilida «Yehya kélip, ne yémeydu ne ichmeydu». Oqurmenlerning éside barki, Yehya peyghember intayin ghorigil ozuqlinatti, pat-pat roza tutatti. «Mat.» 3:4ni körüng.
□11:19 «Lékin danaliq bolsa öz perzentliri arqiliq durus dep tonulidu» — yaki «Danaliq bolsa öz ish-méwiliri arqiliq durus dep tonulidu». Bu qisqa ayet üstide we uningdiki köp muhim prinsiplar toghrisida «qoshumche söz»imizde toxtilimiz.
□11:21 «Silerde körsitilgen möjiziler Tur we Zidon sheherliride körsitilgen bolsa...» — Tur we Zidon esli butperes «yat eller»ning sheherliri idi. Mesilen, «Ezakiyal» 26-29-babni körüng — ikki sheher bu bablarda gunahliri tüpeylidin eyiblinidu. «Zidon» grék tilida «Sidon» déyilidu. «U yerlerdikiler xéli burunla böz kiyimige yöginip, külge milinip towa qilghan bolatti» — «bözge (matagha) yöginip, külge milinish» — kona zamanlarda qattiq pushayman qilish, gunahlargha towa qilishning bir ipadisi idi.
■11:21 2Sam. 13:19; 2Pad. 6:30; 19:1.
□11:23 «Ey ershke kötürülgen Kepernahumluqlar!» — bashqa birxil terjimisi: «Ey siler Kepernahumluqlar! Asman’gha chiqmaqchimidinglar?». Lékin bizningche «asman’gha kötürülgen» dégini toghra bolup, bu söz Eysa ularning arisida bolghanliqtin ulargha körsitilgen zor imtiyaz-iltipatni körsitidu. «Sodom shehiri» — 10:15ni, «Yar.» 18:16-19:29ni körüng.
■11:25 Ayup 5:12; Yesh. 29:14; Luqa 10:21; 1Kor. 1:19; 2:7, 8.
■11:27 Mat. 28:18; Luqa 10:22; Yuh. 1:18; 3:35; 6:46.
■11:29 Zeb. 45:4; Yer. 6:16; Zek. 9:9