□15:3 «Sǝn Hudani ⱨaⱪarǝt ⱪilƣanlarning ⱨaⱪarǝtliri Mening üstümgǝ qüxti» — («Zǝb.» 69:9).
■15:3 Zǝb. 69:7-9; Yǝx. 53:4, 5.
■15:4 Rim. 4:23, 24.
■15:5 Rim. 12:16; 1Kor. 1:10; Fil. 2:2; 3:16; 1Pet. 3:8.
□15:7 «Mǝsiⱨ silǝrni ⱪobul ⱪilip, Hudaƣa xan-xǝrǝp kǝltürginidǝk, silǝrmu bir-biringlarni ⱪobul ⱪilinglar» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mǝsiⱨ silǝrni ⱪobul ⱪilƣandǝk, silǝrmu bir-biringlarni ⱪobul ⱪilip Hudaƣa xan-xǝrǝp kǝltürünglar». Əmǝliyǝttǝ bu mǝnisimu bizning tǝrjimimizdin qiⱪidu.
□15:8-9 «Əysa Mǝsiⱨ Hudaning ata-bowilarƣa bǝrgǝn wǝdilirini ispatlax üqün» — «Hudaning ata-bowilarƣa bǝrgǝn wǝdiliri» Huda Ibraⱨim, Isⱨaⱪ, Yaⱪup, Yüsüp, Musa pǝyƣǝmbǝr wǝ baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ yǝtküzgǝn wǝdiliri degǝnlik. «xu arⱪiliⱪ ǝllǝrmu Hudaning rǝⱨim-xǝpⱪitini kɵrüp uni uluƣlixi üqün...» — «ǝllǝr» muxu yǝrdǝ yat ǝllǝr, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. «Xunga Sanga ǝllǝr arisida mǝdⱨiyǝ oⱪuymǝn...» — «ǝllǝr» yǝnǝ muxu yǝrdǝ yat ǝllǝr, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. «Xunga Sanga ǝllǝr arisida mǝdⱨiyǝ oⱪuymǝn, wǝ Sening namingni küylǝymǝn» — («Zǝb.» 18:49. Bu bexarǝttǝ Mǝsiⱨ Ɵz Roⱨi arⱪiliⱪ Dawut pǝyƣǝmbǝrning aƣzidin sɵzlǝydu. Pawlus bu muⱨim gǝpliri (8-9-ayǝtlǝr) arⱪiliⱪ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr wǝ Yǝⱨudiylarning bir-birini ⱪobul ⱪilixini dǝwǝt ⱪilidu; qünki Mǝsiⱨ Əysa Ɵzi Yǝⱨudiylar («hǝtnǝ ⱪilinƣanlar»)ƣa hizmǝtkar tǝyinlǝndi ⱨǝm xuningdǝk Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr («yat ǝllǝr»)ning Hudani mǝdⱨiyilixigǝ baxlamqiliⱪ ⱪilidu; demǝk, Mǝsiⱨ ikki tǝrǝpning hizmitidǝ bolƣandin keyin, nemixⱪa silǝr Yǝⱨudiylar wǝ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr kiqik peilliⱪ bilǝn Uning uluƣ ülgisigǝ ǝgixip bir-biringlarni ⱪobul ⱪilmaysilǝr?
■15:8-9 2Sam. 22:50; Zǝb. 18:49-50.
□15:10 «Wǝ U yǝnǝ: ... dǝydu» — bu wǝ keyinki ayǝttiki «U» Mǝsiⱨdur. Muxu ayǝttiki bexarǝtlǝr Uning Ɵzining pǝyƣǝmbǝrlǝrning aƣzi arⱪiliⱪ eytⱪan sɵzliridur. 15-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. «Əy ǝllǝr» — «ǝllǝr» yat ǝllǝr, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. «Əy ǝllǝr, Hudaning hǝlⱪi bilǝn billǝ xad-huram bolunglar!» — «Ⱪan.» 32:43.
□15:11 «Əy barliⱪ ǝllǝr, Pǝrwǝrdigarni mǝdⱨiyilǝnglar, ǝy pütkül ⱪowmlǝr, Uni uluƣlanglar!» — («Zǝb.» 117:1) — bu ayǝt wǝ yuⱪiriⱪi nǝⱪil kǝltürülgǝn ikki ayǝttǝ, Mǝsiⱨ (dunyaƣa kelixtin burun) pǝyƣǝmbǝrlǝrning aƣzidin bexarǝt berip, kǝlgüsidǝ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr bilǝn Ɵzi talliƣan hǝlⱪi billǝ Hudaƣa ibadǝt ⱪilixip, Uning hizmitidǝ billǝ boluxidiƣanliⱪini aldin’ala eytidu.
□15:12 «Yǝssǝning yiltizi bolƣan kixi mǝydanƣa qiⱪidu, ǝllǝrgǝ ⱨakimliⱪ ⱪilidiƣan zat ornidin turidu; ǝllǝr dǝrwǝⱪǝ Uningƣa ümid baƣlaydu» — («Yǝx.» 11:10) Mǝsiⱨ toƣruluⱪ yǝnǝ bir bexarǝt. Yǝssǝ bolsa, Dawut pǝyƣǝmbǝrning atisi idi. Biraⱪ uning ǝwladi Mǝsiⱨ, yǝni «uning yiltizi»dur.
■15:12 Yǝx. 11:10; Wǝⱨ. 5:5; 22:16.
□15:13 «ümidning Igisi Huda...» — ǝyni sɵz «ümidning Hudasi...».
□15:16 «bu hizmitimning mǝⱪsiti ǝllǝrning Hudaƣa sunidiƣan ibaditi Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ pak-muⱪǝddǝs ⱪilinip...» — «ǝllǝr»: yat ǝllǝr, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. «Xu xapaǝt bilǝn mǝn Hudaning hux hǝwirini yǝtküzüp kaⱨindǝk Uning ibaditini ⱨǝmmǝ yǝrdǝ wujudⱪa kǝltürüx hizmitidǝ Yǝⱨudiy ǝmǝs ǝllǝrgǝ Mǝsiⱨ Əysaning hizmǝtkari bolup tǝyinlǝndim. Bu hizmitimning mǝⱪsiti ǝllǝrning Hudaƣa sunidiƣan ibaditi, Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ pak-muⱪǝddǝs ⱪilinip, Hudani hursǝn ⱪilidiƣan ⱪurbanliⱪtǝk uning ⱪobul ⱪilixiƣa layiⱪ boluxi üqündur» — rosul Pawlus ɵzini kaⱨinƣa ohxitidu. Hudaning kona zamanlardiki ibadǝthaniƣa kaⱨinlarni tǝminlǝxtiki mǝⱪsiti hǝlⱪning toƣra yolda Hudaƣa ibadǝt ⱪilixidin ibarǝt idi. Xunga ular hǝlⱪning ɵz ⱪurbanliⱪlirini toƣra, Hudaning ⱪobul ⱪilixiƣa layiⱪ petidǝ sunuxiƣa yardǝmqi wǝ hizmǝtkar idi. Pawlus ɵzining hux hǝwǝrni yǝtküzüxning ahirⱪi mǝⱪsiti Hudaƣa ⱨǝⱪiⱪiy, mǝnilik, qin dilliⱪ ibadǝtni barliⱪⱪa kǝltürüxtin ibarǝttur, dǝydu. Hǝⱪning bu ibaditini pak-muⱪǝddǝs ⱪilix Muⱪǝddǝs Roⱨning ixi, ǝlwǝttǝ. Bu ibadǝtmu pǝⱪǝt jamaǝt ibadǝt sorunlirida ǝmǝs, bǝlki ixǝngüqining pütün ⱨayati arⱪiliⱪ ipadilinidu (12:1-2).
□15:21 «Uningdin hǝwǝrsiz bolƣanlar Uni kɵridu, anglimiƣanlar anglap qüxinidu» — «Yǝx.» 52:15.
■15:23-24 Rim. 1:10; 15:32; 1Tes. 3:10; 2Tim. 1:4.
■15:25 Ros. 19:21; 24:17.
□15:27 «Qünki ǝllǝr Yǝⱨudiy ⱪerindaxlarning roⱨiy bǝhtliridin bǝⱨrimǝn bolƣan bolsa, maddiy jǝⱨǝttin ularƣa yardǝm berixkǝ toƣra kelidu» — «yardǝm berix» degǝn sɵz grek tilida adǝttǝ muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki hizmǝt bilǝn munasiwǝtliktur.
□15:28 «Yerusalemdiki ⱪerindaxlarning jamaǝtlǝrning etiⱪadining bu mewisini ⱪobul ⱪilixini jǝzmǝnlǝxtürgǝndin keyin,...» — grek tilida «(Yerusalemdiki) ⱪerindaxlarƣa bu mewisini yǝtküzüp mɵⱨürlǝndürgǝndin keyin,...» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. Rosul Pawlus Yǝⱨudiy ⱪerindaxlarning bu sowƣatni ⱪobul ⱪilixini intayin muⱨim dǝp bilǝtti. Qünki uni ⱪobul ⱪilixi sowƣat bǝrgǝnlǝrni, yǝni Yǝⱨudiy ǝmǝs ixǝngüqilǝrni «bizning ⱪerindaxlirimiz» dǝp ⱪobul ⱪilixiƣa barawǝr bolatti, xunglaxⱪa barliⱪ jamaǝtlǝrning birliki wǝ muⱨǝbbitini mustǝⱨkǝmlǝp alƣa sürǝtti. Hudaƣa tǝxǝkkür, Yǝⱨudiy ⱪerindaxlar uni ⱪobul ⱪildi («Ros.» 21:17).
□15:30 «mǝn üqün Hudaƣa dua ⱪilip mǝn bilǝn birliktǝ kürǝx ⱪilƣaysilǝr» — «kürǝx ⱪilƣaysilǝr» degǝn sɵzlǝr jin-xǝytanlarning Hudaning hizmitigǝ daim ⱪarxi qiⱪidiƣanliⱪini kɵrsitidu; xunga bu hizmǝt üqün dua ⱪilix (bularning ⱪarxi qiⱪⱪanliⱪi tüpǝylidin) birhil kürǝx, tǝs bir ix bolidu (mǝsilǝn «Kol.» 2:1, 4:11ni kɵrüng).
□15:33 «Amanliⱪ-hatirjǝmlik Igisi bolƣan Huda» — ǝsliy tilida «Amanliⱪ-hatirjǝmlikning Hudasi».