50
«9» Babil toƣruluⱪ ⱨɵküm
1 Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Babil toƣruluⱪ, yǝni Kaldiylǝrning zemini toƣruluⱪ eytⱪan sɵz: —
2 Əllǝr arisida xu hǝwǝrni elan ⱪilip jakarlanglar, tüƣ kɵtürünglar; jakarlanglar, uni yoxurmanglar! — «Babil ixƣal ⱪilindi; Bǝl bolsa hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, Marduk patiparaⱪ bolup kǝtti; Babilning oyma butliri hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, yirginqlik nǝrsiliri patiparaⱪqiliⱪⱪa qüxti!» — dǝnglar. □ «Əllǝr arisida xu hǝwǝrni elan ⱪilip jakarlanglar...! — «Babil ixƣal ⱪilindi; Bǝl bolsa hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, Marduk patiparaⱪ bolup kǝtti; Babilning oyma butliri hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, yirginqlik nǝrsiliri patiparaⱪqiliⱪⱪa qüxti» — Babil xǝⱨirining ixƣal ⱪilinixi Israilning birinqi sürgünidin 70 yil keyin (miladiyǝdin ilgiriki 539-yili) Pars imperiyǝsi tǝripidin bolƣan. «Bǝl» ⱨǝm «Marduk» (yaki «Merodaⱪ») Babildiki ikki qong butning ismi idi. ■ Yǝx. 46:1; Yǝr. 51:44 3 Qünki ximaldin uningƣa jǝng ⱪilmaⱪqi bolƣan bir ǝl kelidu; u uning zeminini wǝyran ⱪilidu, ⱨeqkim xu yǝrdǝ turmaydu; insan ⱨǝm ⱨaywanmu ⱪeqip ketidu, ular yoⱪ bolidu. 4 Xu künlǝrdǝ, xu qaƣda, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Israil hǝlⱪi kelidu, ular ⱨǝm Yǝⱨuda hǝlⱪi bilǝn billǝ kelidu, ular yiƣliƣan ⱨalda mengip Pǝrwǝrdigar Hudasini izdǝxkǝ kelidu. 5 Ular Zionning yolini soraydu, yüzlirini uningƣa ⱪaritip: «Ⱨǝrgiz untulmas mǝnggülük bir ǝⱨdǝ bilǝn ɵzimizni Pǝrwǝrdigarƣa baƣlayli» — dǝydu.
6 — Mening hǝlⱪim azƣan ⱪoylardur; ularning baⱪⱪuqiliri ularni azdurƣan, ularni taƣlarda tenitip yürgǝn; ular taƣdin dɵnggǝ kezip yürüp, ɵz aramgaⱨini untuƣandur. 7 Ularni uqratⱪanlarning ⱨǝmmisi ularni yǝp kǝtkǝn, küxǝndiliri ular toƣruluⱪ: «Bizdǝ bu ixlarda ⱨeq gunaⱨ yoⱪ, qünki ular ata-bowilirining ümidi bolƣan Pǝrwǝrdigar, yǝni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning yaylaⱪ-turalƣusi bolƣan Pǝrwǝrdigarning aldida gunaⱨ sadir ⱪilƣan!» — degǝn.■ Yǝr. 31:23
8 I hǝlⱪim, Babil otturisidin ⱪeqinglar, kaldiylǝrning zeminini taxlap qiⱪinglar, padini yetǝkligüqi tekilǝrdǝk bolunglar. □ «I hǝlⱪim, Babil otturisidin ⱪeqinglar, ... padini yetǝkligüqi tekilǝrdǝk bolunglar» — bu sɵzgǝ ⱪariƣanda ottura xǝrⱪtiki bǝzi padiqilar tekilǝrni ⱪoy padiliriƣa «yetǝkqi rol»da ixlitidu. Xunga «padini yetǝkligüqi tekilǝrdǝk bolunglar» degini, «birinqi bolup Babildin qiⱪip, baxⱪilarƣa ülgǝ bolunglar» degǝn mǝnidǝ. ■ Yǝx. 48:20; Yǝr. 51:6; Wǝⱨ. 18:4 9 — Qünki mana, ximaliy zemindin Babilƣa ⱨujum ⱪilmaⱪqi bolƣan zor bir top uluƣ ǝllǝrni ⱪozƣaymǝn; ular ɵzlirini uningƣa ⱪarxi sǝpkǝ ⱪoxidu; xuning bilǝn Babil xu yǝrdin qiⱪⱪanlar tǝripidin ǝsirgǝ qüxidu. Ularning oⱪlirining ⱨǝmmisi batur mǝrgǝnlǝrningkidǝk bolidu; ularning ⱨeqⱪaysisi jǝngdin ⱪuruⱪ ⱪol kǝlmǝydu. □ «Ularning oⱪlirining ⱨǝmmisi batur mǝrgǝnlǝrningkidǝk bolidu; ularning ⱨeqⱪaysisi jǝngdin ⱪuruⱪ ⱪol kǝlmǝydu» — demǝk, bǝtlǝngǝn ⱨǝrbir oⱪi zayǝ kǝtmǝydu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Oⱪlirining ⱨǝmmisi jǝngdin ⱪoli ⱪuruⱪ (oljisiz) ⱪaytip kǝlmǝydiƣan batur jǝngqilǝrdǝk bolidu...». 10 Kaldiyǝ bolsa olja bolidu; olja alƣan barliⱪ buliƣuqilar uningdin ⱪanaǝtlinidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; 11 — Qünki silǝr xadlanƣansilǝr, silǝr yayrap kǝtkǝnsilǝr, i mirasim bolƣan hǝlⱪimni bulang-talang ⱪilƣuqilar! Qünki silǝr qemǝndǝ turƣan mozaylardǝk sǝkrigǝnsilǝr, ayƣirlardǝk huxalliⱪtin kixnigǝnsilǝr! 12 Əmdi ana yurtung zor hijalǝtkǝ ⱪaldurulidu; rǝswaqiliⱪ seni tuƣƣuqini ⱪaplaydu; mana, u ǝllǝrning daxⱪili, — bir janggal, ⱪaƣjiraⱪ yǝr wǝ qɵl-bayawan bolup ⱪalidu. 13 Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi tüpǝylidin, uning ⱨeq aⱨalisi bolmaydu, bǝlki toluⱪ taxliwetilgǝn bolidu; Babildin ɵtidiƣanlarning ⱨǝmmisi uning barliⱪ yara-wabaliri tüpǝylidin wǝⱨimigǝ qüxüp ux-ux ⱪilidu.■ Yǝr. 49:17
14 Babilƣa jǝng ⱪilix üqün uning ǝtrapida sǝpkǝ tizilinglar, barliⱪ oⱪyaqilar; uningƣa etinglar, oⱪlarni ⱨeq ayimanglar; qünki u Pǝrwǝrdigar aldida gunaⱨ sadir ⱪilƣan. 15 Uning ǝtrapida jǝng quⱪanlirini kɵtürünglar; u tǝslim bolup ⱪol kɵtüridu; munarliri ɵrülidu, sepilliri ƣulitilidu; qünki bu Pǝrwǝrdigarning alƣan ⱪisasidur. Uningdin ⱪisas elinglar; u baxⱪilarƣa nemǝ ⱪilƣan bolsa uningƣimu xuni ⱪilinglar. ■ Wǝⱨ. 18:6 16 Babildin uruⱪ teriƣuqi ⱨǝm ⱨosul waⱪtidiki orƣaⱪ salƣuqilarni yoⱪ ⱪilinglar; zulumkarning ⱪiliqining ⱪorⱪunqi tüpǝylidin bularning ⱨǝrbiri ɵz eligǝ ⱪaytip, ⱨǝrbiri ɵz ana yurtiƣa ⱪaqsun!□ «bularning ⱨǝrbiri ɵz eligǝ ⱪaytip, ⱨǝrbiri ɵz ana yurtiƣa ⱪaqsun!» — «ⱨǝrbiri... ⱨǝrbiri...» bǝlki Babilda «ⱪara ǝmgǝk» ⱪilƣan qǝtǝllik ǝmgǝkqilǝrni kɵrsitidu. Bular nurƣun Yǝⱨudiylarni ɵz iqigǝ alidu, ǝlwǝttǝ.
17 Israil tarⱪitiwetilgǝn ⱪoy padisidur; xirlar ularni ⱨǝydiwǝtkǝn; dǝslǝptǝ Asuriyǝning padixaⱨi ularni yǝp kǝtkǝn, ahirida bu Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar uning ustihanlirini ezip ƣajiliƣan. 18 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn Asuriyǝning padixaⱨining yeniƣa kelip, uni jazaliƣinimdǝk, mǝn Babil padixaⱨini ⱨǝm zeminini jazalaymǝn. ■ 2Pad. 19:35, 37; Yǝx. 37:36, 38 19 Mǝn Israilni ⱪaytidin ɵz yayliⱪiƣa ⱪayturimǝn, u Karmǝl teƣida, Baxan zeminida ozuⱪlinidu, uning jeni Əfraim teƣi üstidǝ ⱨǝm Gilead zeminida ⱪanaǝtlinidu. 20 Xu künlǝrdǝ, xu qaƣda, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Israilning ⱪǝbiⱨliki izdǝlsǝ, ⱨeq tepilmaydu; Yǝⱨudaning gunaⱨliri izdǝlsǝ, ⱨeq tepilmaydu; qünki Mǝn ⱪaldurƣan ⱪaldisini kǝqürüm ⱪilimǝn.
21 — Merataimning zeminiƣa zǝrb bilǝn jǝng ⱪilixⱪa, Pekodta turuwatⱪanlarƣimu jǝng ⱪilixⱪa qiⱪinglar; ularni wǝyran ⱪilinglar, ⱪalduⱪinimu ⱨalak ⱪilinglar, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn nemini sanga buyruƣan bolsam xuni ada ⱪilinglar. □ «Merataimning zemini» — «Merataim» bolsa Babil zeminining jǝnubidiki bir xǝⱨǝr. Ismi «ikki ⱨǝssilik asiyliⱪ» degǝn mǝnidǝ, Babilning harakterini kɵrsitix üqün ǝtǝy misalƣa elinƣan boluxi kerǝk. «Pekod»dikilǝr aramiyǝdiki hǝlⱪ bolup, Babilƣa ittipaⱪdax idi; «Pekod»ning mǝnisi «jaza»dur.
Ayǝttǝ berilgǝn buyruⱪlar yǝnila ximaldin qiⱪⱪan ⱪoxunlarƣa eytilixi kerǝk. 22 Jǝng sadaliri Babil zeminida anglinidu; u zor ⱨalakǝtning sadasidur! 23 Əslidǝ pütkül yǝr yüzini urƣan bazƣan xu dǝrijidǝ sundurup qeⱪiwetildiƣu! Babil ǝllǝr arisida xunqǝ bir dǝⱨxǝt basⱪuqi bolup qiⱪⱪantiƣu! □ «bazƣan» — baxⱪa kɵp ǝllǝrni uruwǝtkǝn Babilni kɵrsitidu. 24 Mǝn sanga tuzaⱪ ⱪurdum; sǝn, i Babil, ⱨeq bilmǝyla uningƣa tutuldung; Pǝrwǝrdigar bilǝn ⱪarxilixixing tüpǝylidin sǝn tepilip tutuldung. 25 Pǝrwǝrdigar ⱪoral ambirini eqip, ƣǝzipidiki ⱪorallirini elip qiⱪardi; qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar kaldiylǝrning zeminida ⱪilidiƣan ixi bardur.
Ayǝttǝ berilgǝn buyruⱪlar yǝnila ximaldin qiⱪⱪan ⱪoxunlarƣa eytilixi kerǝk. 22 Jǝng sadaliri Babil zeminida anglinidu; u zor ⱨalakǝtning sadasidur! 23 Əslidǝ pütkül yǝr yüzini urƣan bazƣan xu dǝrijidǝ sundurup qeⱪiwetildiƣu! Babil ǝllǝr arisida xunqǝ bir dǝⱨxǝt basⱪuqi bolup qiⱪⱪantiƣu! □ «bazƣan» — baxⱪa kɵp ǝllǝrni uruwǝtkǝn Babilni kɵrsitidu. 24 Mǝn sanga tuzaⱪ ⱪurdum; sǝn, i Babil, ⱨeq bilmǝyla uningƣa tutuldung; Pǝrwǝrdigar bilǝn ⱪarxilixixing tüpǝylidin sǝn tepilip tutuldung. 25 Pǝrwǝrdigar ⱪoral ambirini eqip, ƣǝzipidiki ⱪorallirini elip qiⱪardi; qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar kaldiylǝrning zeminida ⱪilidiƣan ixi bardur.
26 Uning ⱨǝr qǝt-qǝtliridin kelip uningƣa ⱨujum ⱪilinglar, ambarlirini eqiwetinglar; ɵnqilǝrni dɵwiligǝndǝk uni harabǝ-harabǝ ⱪilip dɵwilǝp wǝyran ⱪilinglar; uning ⱨeqnemisini ⱪaldurmanglar! □ «... ambarlirini eqiwetinglar; ɵnqilǝrni dɵwiligǝndǝk uni harabǝ-harabǝ ⱪilip dɵwilǝp wǝyran ⱪilinglar; uning ⱨeqnemisini ⱪaldurmanglar!» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... ax-buƣdayni saⱪliƣan ambarlirini eqinglar; uni harabǝ-harabǝ ⱪilip dɵwilǝp taxlap, uning ⱨeqnemisini ⱪaldurmanglar!». 27 Uning barliⱪ torpaⱪlirini ɵltürüwetinglar! Ular soyuluxⱪa qüxsun! Ularning ⱨaliƣa way! Qünki ularning küni, yǝni jazalinix waⱪti yetip kǝldi. □ «Uning barliⱪ torpaⱪlirini ɵltürüwetinglar!» — «torpaⱪliri» bǝlkim ⱨǝm Babilning sǝrhil mal-waranlirini kɵrsǝtkǝn ⱨǝm xuning bilǝn bir waⱪitta uning sǝrhil lǝxkǝrlirigǝ simwol ⱪilinƣan boluxi mumkin. 28 Anglanglar! Zionƣa kelip, Pǝrwǝrdigar Hudayimizning ⱪisasini, yǝni ibadǝthanisi üqün alƣan ⱪisasini jakarlaydiƣan, Babil zeminidin ⱪaqⱪan panaⱨ izdigüqilǝrning awazini anglanglar!
29 Babilƣa ⱨujum ⱪilix üqün oⱪyaqilarni, yǝni barliⱪ kamanni ǝgküqilǝrni qaⱪiringlar; Babilning ǝtrapida bargaⱨ ⱪurup ⱪorxiwelinglar; ⱨeqkimni ⱪaqⱪuzmanglar; ɵz ⱪilmixini ɵz bexiƣa qüxürünglar; u nemilǝrni ⱪilƣan bolsa, uningƣimu xuni ⱪilinglar; qünki u Pǝrwǝrdigarƣa — Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqiƣa ⱪarxi kɵrǝnglǝp kǝtkǝnidi. ■ Wǝⱨ. 18:6, 7 30 Xunga uning yigitliri koqilirida yiⱪilidu; xu künidǝ uning barliⱪ jǝngqi palwanliri yoⱪitilidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.■ Yǝr. 49:26
31 Mana, Mǝn sanga ⱪarxidurmǝn, i kɵrǝnglǝp kǝtkuqi, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — qünki sening kününg, yǝni Mǝn yeningƣa yeⱪin kelip jazalaydiƣan kün yetip kǝldi; 32 kɵrǝnglǝp kǝtkuqi putlixip yiⱪilidu, ⱨeqkim uni ⱪaytidin yɵlǝp turƣuzmaydu; bǝrⱨǝⱪ, Mǝn uning xǝⱨǝrlirigǝ ot yaⱪimǝn, u uning ǝtrapidikilǝrning ⱨǝmmisini kɵydürüp yutup ketidu.
33 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Israillar Yǝⱨudalar bilǝn billǝ ezilip horluⱪni kɵrgǝn; ularni ǝsir ⱪilƣanlar ularni ⱪattiⱪ ⱪamap tutⱪanidi; ularni ⱪoyuwetixni rǝt ⱪilƣan. 34 Lekin ularning Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqisi küqlüktur; samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar ularning dǝwasini ǝstayidilliⱪ bilǝn soraydu, xuning bilǝn U ularning zeminiƣa aramliⱪ beridu, Babildikilǝrgǝ aramsizliⱪ yǝtküzidu. 35 Kaldiylǝr üstigǝ, Babilda turuwatⱪanlar üstigǝ ⱨǝmdǝ Babilning ǝmirliri wǝ danixmǝnliri üstigǝ ⱪiliq qüxidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; 36 ⱪiliq palqilar üstigǝ qüxkǝndǝ, ular ⱨamaⱪǝt-ǝhmǝⱪlǝrdǝk kɵrünidu; ⱪiliq ularning palwanliri üstigǝ qüxüp, ular patiparaⱪ bolup ketidu; 37 ⱪiliq ularning atliri üstigǝ, jǝng ⱨarwiliri üstigǝ, ularning sǝpliridǝ turƣan barliⱪ yat lǝxkǝrlǝr üstigǝ qüxidu, ular ayallardǝk bolidu; ⱪiliq hǝziniliri üstigǝ qüxidu, ular bulang-talang ⱪilinidu. 38 Ⱪurƣaⱪqiliⱪ ularning suliri üstigǝ qüxüp, ular ⱪurup ketidu; bularning sǝwǝbi zemini oyma butlarƣa tolup, ular ⱪorⱪunqluⱪ mǝbudlar tüpǝylidin tǝlwixip kǝtkǝn. □ «bularning sǝwǝbi zemini oyma butlarƣa tolup, ular ⱪorⱪunqluⱪ mǝbudlar tüpǝylidin tǝlwixip kǝtkǝn» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «bularning sǝwǝbi zemini oyma butlarƣa tolƣan, qünki ular ⱪorⱪunqluⱪ mǝbudlirini danglap kǝtkǝnidi». 39 Xunga qɵldiki janiwarlar wǝ qilbɵrilǝr birliktǝ xu yǝrdǝ turidu; xu yǝrdǝ ⱨuwⱪuxlar makanlixidu; u mǝnggügǝ adǝmzatsiz bolidu, dǝwrdin-dǝwrgǝ ⱨeq aⱨalilik bolmaydu. 40 Huda Sodom wǝ Gomorrani ǝtrapidiki xǝⱨǝrliri bilǝn billǝ ɵrüwǝtkinidǝk, ⱨeqkim xu yǝrdǝ turmaydu, insan baliliri xu yǝrdǝ olturaⱪlaxmaydu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.■ Yar. 19:25; Yǝr. 49:18
41 — Mana, ximaldin bir hǝlⱪ, uluƣ bir ǝl qiⱪip kelidu; yǝr yüzining qǝt-qǝtliridin nurƣun padixaⱨlar ⱪozƣilidu. ■ Yǝr. 6:22,30 42 Ular oⱪya ⱨǝm nǝyzini tutup ⱪorallinidu; ular wǝⱨxiy, ⱨeq rǝⱨim kɵrsǝtmǝydiƣan bolidu; atliriƣa mingǝndǝ ularning awazliri dengizdǝk xawⱪunlaydu; ular jǝnggǝ atlatⱪan adǝmlǝrdǝk sǝp-sǝp bolup, sanga ⱨujum ⱪilmaⱪqi, i Babil ⱪizi! 43 Babil padixaⱨi ularning hǝwirini anglapla ⱪolliri titrǝp boxap ketidu; ƣǝm-ⱪayƣu uni tutidu, tolƣaⱪⱪa qüxkǝn ayaldǝk azablar uni besiwalidu. ■ Yǝr. 49:24 44 Mana, Iordan dǝryasi boyidiki qawar-qatⱪalliⱪtin qiⱪip, daim eⱪip turidiƣan xu sular boyidiki yaylaⱪtiki ⱪoylarni tarⱪatⱪan bir xirdǝk Mǝn Babildikilǝrni bǝdǝr ⱪaqⱪuzimǝn. Əmdi kimni halisam Mǝn uni uning üstigǝ tiklǝymǝn; qünki Manga kim tǝng kelǝlǝydu? Kim Meningdin ⱨesab elixⱪa Meni qaⱪiralaydu? Mening aldimda turalaydiƣan pada baⱪⱪuqi barmu? □ «daim eⱪip turidiƣan xu sular» — Iordan dǝryasining suliri ɵzi. ■ Ayup 41:2; Yǝr. 49:19,22
45 Xunga Pǝrwǝrdigarning Babilni jazalaxtiki mǝⱪsitini, xuningdǝk kaldiylǝrning zeminini jazalax niyitini anglanglar: Ularning kiqiklirimu tartip epketilidu; bǝrⱨǝⱪ, ⱪilmixliri tüpǝylidin Pǝrwǝrdigar uning yayliⱪini wǝyranǝ ⱪilidu. ■ Yǝr. 49:20 46 Babilning ixƣal ⱪilinƣanliⱪini anglap yǝr yüzi tǝwrinip ketidu; uning nalǝ-pǝryadi barliⱪ ǝllǝrgiqǝ anglinidu.■ Yǝr. 49:21
□50:2 «Əllǝr arisida xu hǝwǝrni elan ⱪilip jakarlanglar...! — «Babil ixƣal ⱪilindi; Bǝl bolsa hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, Marduk patiparaⱪ bolup kǝtti; Babilning oyma butliri hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, yirginqlik nǝrsiliri patiparaⱪqiliⱪⱪa qüxti» — Babil xǝⱨirining ixƣal ⱪilinixi Israilning birinqi sürgünidin 70 yil keyin (miladiyǝdin ilgiriki 539-yili) Pars imperiyǝsi tǝripidin bolƣan. «Bǝl» ⱨǝm «Marduk» (yaki «Merodaⱪ») Babildiki ikki qong butning ismi idi.
□50:8 «I hǝlⱪim, Babil otturisidin ⱪeqinglar, ... padini yetǝkligüqi tekilǝrdǝk bolunglar» — bu sɵzgǝ ⱪariƣanda ottura xǝrⱪtiki bǝzi padiqilar tekilǝrni ⱪoy padiliriƣa «yetǝkqi rol»da ixlitidu. Xunga «padini yetǝkligüqi tekilǝrdǝk bolunglar» degini, «birinqi bolup Babildin qiⱪip, baxⱪilarƣa ülgǝ bolunglar» degǝn mǝnidǝ.
■50:8 Yǝx. 48:20; Yǝr. 51:6; Wǝⱨ. 18:4
□50:9 «Ularning oⱪlirining ⱨǝmmisi batur mǝrgǝnlǝrningkidǝk bolidu; ularning ⱨeqⱪaysisi jǝngdin ⱪuruⱪ ⱪol kǝlmǝydu» — demǝk, bǝtlǝngǝn ⱨǝrbir oⱪi zayǝ kǝtmǝydu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Oⱪlirining ⱨǝmmisi jǝngdin ⱪoli ⱪuruⱪ (oljisiz) ⱪaytip kǝlmǝydiƣan batur jǝngqilǝrdǝk bolidu...».
□50:16 «bularning ⱨǝrbiri ɵz eligǝ ⱪaytip, ⱨǝrbiri ɵz ana yurtiƣa ⱪaqsun!» — «ⱨǝrbiri... ⱨǝrbiri...» bǝlki Babilda «ⱪara ǝmgǝk» ⱪilƣan qǝtǝllik ǝmgǝkqilǝrni kɵrsitidu. Bular nurƣun Yǝⱨudiylarni ɵz iqigǝ alidu, ǝlwǝttǝ.
■50:18 2Pad. 19:35, 37; Yǝx. 37:36, 38
□50:21 «Merataimning zemini» — «Merataim» bolsa Babil zeminining jǝnubidiki bir xǝⱨǝr. Ismi «ikki ⱨǝssilik asiyliⱪ» degǝn mǝnidǝ, Babilning harakterini kɵrsitix üqün ǝtǝy misalƣa elinƣan boluxi kerǝk. «Pekod»dikilǝr aramiyǝdiki hǝlⱪ bolup, Babilƣa ittipaⱪdax idi; «Pekod»ning mǝnisi «jaza»dur. Ayǝttǝ berilgǝn buyruⱪlar yǝnila ximaldin qiⱪⱪan ⱪoxunlarƣa eytilixi kerǝk.
□50:23 «bazƣan» — baxⱪa kɵp ǝllǝrni uruwǝtkǝn Babilni kɵrsitidu.
□50:26 «... ambarlirini eqiwetinglar; ɵnqilǝrni dɵwiligǝndǝk uni harabǝ-harabǝ ⱪilip dɵwilǝp wǝyran ⱪilinglar; uning ⱨeqnemisini ⱪaldurmanglar!» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... ax-buƣdayni saⱪliƣan ambarlirini eqinglar; uni harabǝ-harabǝ ⱪilip dɵwilǝp taxlap, uning ⱨeqnemisini ⱪaldurmanglar!».
□50:27 «Uning barliⱪ torpaⱪlirini ɵltürüwetinglar!» — «torpaⱪliri» bǝlkim ⱨǝm Babilning sǝrhil mal-waranlirini kɵrsǝtkǝn ⱨǝm xuning bilǝn bir waⱪitta uning sǝrhil lǝxkǝrlirigǝ simwol ⱪilinƣan boluxi mumkin.
■50:29 Wǝⱨ. 18:6, 7
□50:38 «bularning sǝwǝbi zemini oyma butlarƣa tolup, ular ⱪorⱪunqluⱪ mǝbudlar tüpǝylidin tǝlwixip kǝtkǝn» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «bularning sǝwǝbi zemini oyma butlarƣa tolƣan, qünki ular ⱪorⱪunqluⱪ mǝbudlirini danglap kǝtkǝnidi».
□50:44 «daim eⱪip turidiƣan xu sular» — Iordan dǝryasining suliri ɵzi.
■50:44 Ayup 41:2; Yǝr. 49:19,22