Yǝrǝmiyaning yurti Anatotƣa yeⱪin «Frat» degǝn kiqik bir yeza idi. Əfrat dǝryasi bolsa Pǝlǝstindin 550 kilometr yiraⱪ. Əgǝr toƣra tǝrjimisi «Frat» bolsa, xübⱨisizki, bu yǝnila sɵz oyuni arⱪiliⱪ «Əfrat dǝryasi»ni, xuningdǝk Əfrat dǝryasining boyida ⱪurulƣan Asuriyǝ imperiyǝsini, xundaⱪla keyinki Babil imperiyǝsini kɵrsitidu. Bu ikki imperiyǝning Israilƣa andin keyin Yǝⱨudaƣa (ular xu yǝrgǝ sürgün bolƣan waⱪtida) etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bolƣan. Asuriyǝning butpǝrǝslikining wǝ Babilning pulpǝrǝslikining etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bar idi.
Ixning baxⱪa birhil xǝrⱨi: ular ǝsli Pǝrwǝrdigarƣa «qing munasiwǝttǝ baƣlinix»i kerǝk idi. Lekin buning orniƣa ular Babilƣa baƣlanmaⱪqi bolup (Ⱨǝzǝkiya padixaⱨning künliridǝ) bulƣinip kǝtkǝn. Lekin bizningqǝ bundaⱪ xǝrⱨi Yǝrǝmiyaning dǝwrigǝ uyƣun kǝlmǝytti.
Ibraniy tilida «idix» wǝ «ǝhmǝⱪ» bir-birigǝ ohxap ketidu. Hǝlⱪ pǝⱪǝtla ɵz kǝyp-sapsini (xarab buning simwoli bolup) intilip ⱪoƣliƣandin keyin Huda ularƣa: «Mǝn silǝr izdigininglarni ɵz bexinglarƣa qüxürimǝn, silǝr bir-biringlarni nabut ⱪilisilǝr» dǝp jawap bǝrgǝn ohxaydu. 13 Sǝn ularƣa mundaⱪ dǝysǝn: «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, mǝn bu zeminda barliⱪ turuwatⱪanlarni, Dawutⱪa wǝkil bolup uning tǝhtigǝ olturƣan padixaⱨlarni, kaⱨinlarni wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrni ⱨǝmdǝ Yerusalemda barliⱪ turuwatⱪanlarni mǝstlik-biⱨoxluⱪ bilǝn toldurimǝn. 14 Mǝn ularni bir-birigǝ, yǝni ata bilǝn oƣullirinimu ohxaxla bir-birigǝ soⱪuxⱪa salimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — Mǝn ularƣa iqimni aƣritmaymǝn, ularni ayimaymǝn, ularƣa rǝⱨim ⱪilmaymǝn; ularni nabut ⱪilixⱪa ⱨeqnǝrsǝ meni tosumaydu. 15 Anglanglar, ⱪulaⱪ selinglar, ⱨali qong bolmanglar; qünki Pǝrwǝrdigar sɵz ⱪilƣan. 16 Əmdi U bexinglarƣa zulmǝt qüxürgiqǝ, putunglar zawal qüxkǝn taƣlarda putlaxⱪandǝk putlaxⱪuqǝ, U silǝr izdigǝn nurni ɵlüm sayisiƣa, ⱪapⱪarangƣuluⱪⱪa aylandurƣuqǝ, Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa layiⱪ xan-xǝrǝp ⱪayturunglar! ■ Zǝb. 44:20-21
□13:4 «...ornungdin tur, Fratⱪa berip,...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «...ornungdin tur, Əfrat (dǝryasi)ƣa berip...». Yǝrǝmiyaning yurti Anatotƣa yeⱪin «Frat» degǝn kiqik bir yeza idi. Əfrat dǝryasi bolsa Pǝlǝstindin 550 kilometr yiraⱪ. Əgǝr toƣra tǝrjimisi «Frat» bolsa, xübⱨisizki, bu yǝnila sɵz oyuni arⱪiliⱪ «Əfrat dǝryasi»ni, xuningdǝk Əfrat dǝryasining boyida ⱪurulƣan Asuriyǝ imperiyǝsini, xundaⱪla keyinki Babil imperiyǝsini kɵrsitidu. Bu ikki imperiyǝning Israilƣa andin keyin Yǝⱨudaƣa (ular xu yǝrgǝ sürgün bolƣan waⱪtida) etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bolƣan. Asuriyǝning butpǝrǝslikining wǝ Babilning pulpǝrǝslikining etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bar idi. Ixning baxⱪa birhil xǝrⱨi: ular ǝsli Pǝrwǝrdigarƣa «qing munasiwǝttǝ baƣlinix»i kerǝk idi. Lekin buning orniƣa ular Babilƣa baƣlanmaⱪqi bolup (Ⱨǝzǝkiya padixaⱨning künliridǝ) bulƣinip kǝtkǝn. Lekin bizningqǝ bundaⱪ xǝrⱨi Yǝrǝmiyaning dǝwrigǝ uyƣun kǝlmǝytti.
□13:11 «...huddi iq tambal adǝmning qatiriⱪiƣa qing baƣlanƣandǝk, ularmu Manga yeⱪin bir hǝlⱪ bolsun ... dǝp, Mǝn Israilning pütkül jǝmǝtini wǝ Yǝⱨudaning pütkül jǝmǝtini Ɵzümgǝ qing baƣlandurƣanmǝn» — bu tǝmsilning mǝnisi bǝlkim xuki, Israil Hudaƣa qing baƣlanƣan bolsa, ⱨeq bulƣanmaytti (tǝmsildǝ pǝyƣǝmbǝr ɵzi Hudaƣa wǝkil bolidu). Lekin bu ziq munasiwǝttin ayrilsa, bǝribir yat ǝllǝr (mǝsilǝn, Asuriyǝ, Babildǝk) tǝripidin bulƣinidu. 1-ayǝttiki «suƣa qilima» degǝn sirliⱪ buyruⱪ, bǝlkim bu ziq munasiwǝtning ⱨeq ayrilmasliⱪi kerǝklikini tǝkitligǝn boluxi mumkin.
□13:12 «Ⱨǝmmǝ xarab idixi xarab bilǝn toluxi kerǝk» — bǝlkim hǝlⱪ arisidiki maⱪal-tǝmsil boluxi mumkin — mǝnisi bǝlkim «ⱨǝmmǝ ix onguxluⱪ bolidu» yaki «kɵprǝk kütkün bolsang kɵprǝk alisǝn» ⱪatarliⱪlar. Ibraniy tilida «idix» wǝ «ǝhmǝⱪ» bir-birigǝ ohxap ketidu. Hǝlⱪ pǝⱪǝtla ɵz kǝyp-sapsini (xarab buning simwoli bolup) intilip ⱪoƣliƣandin keyin Huda ularƣa: «Mǝn silǝr izdigininglarni ɵz bexinglarƣa qüxürimǝn, silǝr bir-biringlarni nabut ⱪilisilǝr» dǝp jawap bǝrgǝn ohxaydu.
□13:18 «Padixaⱨ wǝ hanixⱪa: «Tǝhtinglardin qüxüp yǝrgǝ olturunglar... tajliringlar bexinglardin qüxürülidu» — degin» — padixaⱨ wǝ hanix bǝlkim Yǝⱨoakin wǝ anisini kɵrsitidu. Ular miladiyǝdin ilgiri 597-yili sürgün bolƣan («Yǝr.» 22:26, 29:2, «2Pad.» 24:14-16ni kɵrüng).
□13:19 «Jǝnubdiki xǝⱨǝrlǝr ⱪorxiwelnip taⱪilidu; ularni aqidiƣan ⱨeqkim bolmaydu» — demǝk, ⱨeqkim qiⱪalmaydu, ⱨeqkim kirǝlmǝydu.
□13:20 «Bexingni kɵtür, i Zion, ximaldin qiⱪⱪanlarƣa ⱪara; sanga tapxurulƣan pada, yǝni yeⱪimliⱪ padang nǝgǝ kǝtkǝndu?» — bu ayǝttiki peillar «ayalqǝ rod»ta bolup, bu sɵzlǝr bǝlkim Yerusalemƣa, yǝni uningda turƣan «Hudaning hǝlⱪi bolƣan pada baⱪⱪuqiliri»ƣa — padixaⱨⱪa, kaⱨinlarƣa wǝ «pǝyƣǝmbǝrlǝr»gǝ eytilidu.
□13:21 «Pǝrwǝrdigar seni baxⱪuruxⱪa dostliringni bekitkinidǝ sǝn nemǝ deyǝlǝytting? Əsli ɵzüng ularƣa baxⱪuruxni ɵgǝtkǝn tursang!» — Israilning ittipaⱪdaxliri («dostlar»i) awwal Asuriyǝ, andin Babilni ɵz iqigǝ alƣanidi. Ularning ⱨǝmmisi Israil bilǝn bolƣan munasiwitidin paydilanmaⱪqi bolƣan, halas (mǝsilǝn, «Yǝxaya» 39-babni kɵrüng; Babilning ǝlqiliri Yǝⱨudaning kɵp mǝlumatlirini igiligǝndin keyin ularƣa asiyliⱪ ⱪilƣan).
□13:22 «yotiliring zorawanliⱪta axkarilandi» — ibraniy tilida «tapanliring zorawanliⱪta yarilandi» — wapasiz ayal bǝlkim ɵz yoldixi tǝripidin xundaⱪ muamiligǝ uqrixi mumkin.
■13:22 Yǝx. 47:2, 3; Yǝr. 5:19; 16:10
□13:25 «sǝn Meni untuƣansǝn, yalƣanqiliⱪⱪa tayanƣansǝn» — «yalƣanqiliⱪ» muxu yǝrdǝ bǝlkim butlarni kɵrsitidu.
□13:27 «Aⱨ, sening zinaliring, ayƣirningkidǝk pohur kixnǝxliring, egizliklǝrdǝ wǝ etizlarda bolƣan buzuⱪqiliⱪliringning pǝskǝxliki! ...» — bu ayǝt xübⱨisiziki, butpǝrǝslikni kɵrsitidu. U Hudaning kɵz aldida yirginqlik zinahorluⱪⱪa ohxaxtur. Lekin oⱪurmǝnlǝrgǝ xu bǝlkim ayanki, mundaⱪ butpǝrǝslik Hudaƣa wapasizliⱪ bolup roⱨiy jǝⱨǝttǝ paⱨixiwazliⱪ bolupla ⱪalmay, Pǝlǝstindiki butpǝrǝsliktǝ kixilǝr butliriƣa «atalƣan», buthanida turƣan paⱨixǝ ayallarƣa pul berip ular bilǝn yatatti.