4
Axirqi zamanlardiki Yérusalém
Biraq axirqi zamanda, Perwerdigarning öyi jaylashqan tagh taghlarning béshi bolup békitilidu,
Hemme döng-égizliktin üstün qilinip kötürülidu;
Barliq xelqler uninggha qarap éqip kélishidu. «Axirqi zamanda» — ibraniy tilida «künlerning axirida». «Barliq xelqler uninggha Perwerdigarning öyige qarap éqip kélishidu» — Tewrat hem Zeburda «(yat) eller» hem «xelqler» bolsa adette Israildin bashqa barliq xelqlerni, yeni «Yehudiy emesler»ni körsitidu. «Mikah» dégen kitabta «yat eller» yaki «xelq-milletler» déyilse, herdaim mushu menini bildüridu.   Yesh. 2:2-5
Nurghun qowm-milletler chiqip bir-birige: —
«kélinglar, biz Perwerdigarning téghigha,
Yaqupning Xudasining öyige chiqip kéleyli;
U öz yolliridin bizge ögitidu,
We biz uning izlirida mangimiz» — déyishidu.
Chünki qanun-yolyoruq Ziondin,
Perwerdigarning söz-kalami Yérusalémdin chiqidighan bolidu.
U bolsa köp xelq-milletler arisida höküm chiqiridu,
U küchlük eller, yiraqta turghan ellerning heq-naheqlirige késim qilidu;
Buning bilen ular öz qilichlirini sapan chishliri,
Neyzilirini orghaq qilip soqushidu;
Bir el yene bir elge qilich kötürmeydu,
Ular hem yene urush qilishni ögenmeydu; «... U bolsa köp xelq-milletler arisida höküm chiqiridu... Ular hem yene urush qilishni ögenmeydu» — Yeshaya peyghember öz kitabida mushu ayetlerni (1-3ni) neqil keltüridu («Yesh.», 4:2).
Belki ularning herbiri öz üzüm téli we öz enjür derixi astida olturidu,
We héchkim ularni qorqatmaydu;
Chünki samawiy qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar Öz aghzi bilen shundaq éytti. «...ularning herbiri öz üzüm téli we öz enjür derixi astida olturidu» — buning köchme menisi belkim her kishi her adem Xudagha shükür éytip, achközlük qilmaydu, dégenlik bolushi mumkin.   1Pad. 5:5
Barliq xelqler öz «ilah»ining namida mangsimu,
Biraq biz Xudayimiz Perwerdigarning namida ebedil’ebedgiche mangimiz.
Shu künide, — deydu Perwerdigar, — Men méyip bolghuchilarni,
Heydiwétilgenlerni we Özüm azar bergenlerni yighimen; «Men méyip bolghuchilarni, heydiwétilgenlerni we Özüm azar bergenlerni yighimen» — «méyip bolghuchi», «heydiwétilgenler» we «Özüm azar bergenler» dégen söz ayalche rodtiki isimlardur; shübhisizki, bu Israilning panahsiz ajiz qizdek bolidighanliqini körsitidu. «Méyip bolghuchi» dégen söz belkim hezriti Yaqup Pelestin’ge qaytqan chaghni, Xudaning uning jahilliqini bir terep qilip méyip qilghandin kéyinki körsetken shepqitini eske keltüridu («Yar.» 32-bab).   Qan. 30:3, 4, 5
We méyip bolghuchini bir «qaldi»,
Heydiwétilgenni küchlük bir el qilimen;
Shuning bilen Perwerdigar Zion téghida ular üstidin höküm süridu,
Shu kündin bashlap menggügiche. «Shu kündin bashlap menggügiche» — ibraniy tilida «hazirdin bashlap menggügiche».   Dan. 7:14; Zef. 3:19; Luqa 1:33
We sen, i padini közetküchi munar,
— Zion qizining égizliki, padishahliq sanga kélidu: —
— Berheq, sanga eslidiki hoquq-hökümranliq kélidu;
Padishahliq Yérusalém qizigha kélidu. «padini közetküchi munar» — belkim Yérusalém we uning emeldarlirini körsitishi mumkin. Chünki ularning rohiy jehettin pütkül Israil («Xudaning padisi»)ning üstige küzetchi, baqquchi bolush mes’uliyiti bar idi. «Berheq, sanga eslidiki hoquq-hökümranliq kélidu; padishahliq Yérusalém qizigha kélidu» — démek, Israil yene padishahliq bolidu, biraq padishah Xuda Özi (Mesih Uning wekili bolghachqa) bolidu (7-ayet).
 
Shereptin ilgiri bolghan azab
Emdi sen hazir némishqa nida qilip nale kötürisen?
Sende padishah yoqmidi?
Séning mushawiringmu halak bolghanmidi,
Ayalni tolghaq tutqandek azablar séni tutuwalghanmidi? Yer. 8:19
10 Azabqa chüsh, tolghaq tutqan ayaldek tughushqa tolghinip tirishqin, i Zion qizi;
Chünki sen hazir sheherdin chiqisen,
Hazir dalada turisen,
Sen hetta Babilghimu chiqisen.
Sen ashu yerde qutquzulisen;
Ashu yerde Perwerdigar sanga hemjemet bolup düshmenliringdin qutquzidu. «Azabqa chüsh, tolghaq tutqan ayaldek tughushqa tolghinip tirishqin, i Zion qizi; chünki sen hazir sheherdin chiqisen, hazir dalada turisen, sen hetta Babilghimu chiqisen» — Israil Asuriye teripidin andin Babil (andin kéyin yene Grék we Rim imériyesi) teripidin azab tartidu. Mikah ulargha: Bu azablarni Xudadin kelgen «tolghaq azabliri» dep bilgen bolsanglar, emdi heqiqiy padishah we mushawir (9-ayet) aranglardin tughulushi kérek, deydu. Derweqe Mesih Eysa ular Rim impériyesi teripidin azab tartqanda tughuldi.
11 We hazir nurghun eller: — «U ayagh asti qilinip bulghansun!
Közimiz Zionning izasini körsün!» — dep sanga qarshi jeng qilishqa yighilidu;
12 Biraq ular Perwerdigarning oylirini bilmeydu,
Uning nishanini chüshenmeydu;
Chünki önchilerni xaman’gha yighqandek U ularni yighip qoydi. Yer. 51:33
13 Ornungdin turup xamanni tep, i Zion qizi,
Chünki Men münggüzüngni tömür, tuyaqliringni mis qilimen;
Nurghun ellerni soqup pare-pare qiliwétisen;
Men ularning ghenimitini Perwerdigargha,
Ularning mal-dunyalirini pütkül yer-zémin Igisige béghishlaymen. «Ornungdin turup xamanni tep, i Zion qizi, chünki Men münggüzüngni tömür, tuyaqliringni mis qilimen; nurghun ellerni soqup pare-pare qiliwétisen...» — 11-13-ayettiki ishlar Israil Babildin qutquzulup (10-ayet) Qanaan’gha qaytip kelgendin kéyin yüz bérishi kérek. Wehiy miladiyedin ilgiriki 3- we -2-esirde «Makkabiylar» dewride qismen emelge ashurulghini bilen, toluq emelge ashurulush axirqi zamanlarda bolush kérek.   Zek. 4:14; 6:5
 
 

4:1 «Axirqi zamanda» — ibraniy tilida «künlerning axirida». «Barliq xelqler uninggha Perwerdigarning öyige qarap éqip kélishidu» — Tewrat hem Zeburda «(yat) eller» hem «xelqler» bolsa adette Israildin bashqa barliq xelqlerni, yeni «Yehudiy emesler»ni körsitidu. «Mikah» dégen kitabta «yat eller» yaki «xelq-milletler» déyilse, herdaim mushu menini bildüridu.

4:1 Yesh. 2:2-5

4:3 «... U bolsa köp xelq-milletler arisida höküm chiqiridu... Ular hem yene urush qilishni ögenmeydu» — Yeshaya peyghember öz kitabida mushu ayetlerni (1-3ni) neqil keltüridu («Yesh.», 4:2).

4:4 «...ularning herbiri öz üzüm téli we öz enjür derixi astida olturidu» — buning köchme menisi belkim her kishi her adem Xudagha shükür éytip, achközlük qilmaydu, dégenlik bolushi mumkin.

4:4 1Pad. 5:5

4:6 «Men méyip bolghuchilarni, heydiwétilgenlerni we Özüm azar bergenlerni yighimen» — «méyip bolghuchi», «heydiwétilgenler» we «Özüm azar bergenler» dégen söz ayalche rodtiki isimlardur; shübhisizki, bu Israilning panahsiz ajiz qizdek bolidighanliqini körsitidu. «Méyip bolghuchi» dégen söz belkim hezriti Yaqup Pelestin’ge qaytqan chaghni, Xudaning uning jahilliqini bir terep qilip méyip qilghandin kéyinki körsetken shepqitini eske keltüridu («Yar.» 32-bab).

4:6 Qan. 30:3, 4, 5

4:7 «Shu kündin bashlap menggügiche» — ibraniy tilida «hazirdin bashlap menggügiche».

4:7 Dan. 7:14; Zef. 3:19; Luqa 1:33

4:8 «padini közetküchi munar» — belkim Yérusalém we uning emeldarlirini körsitishi mumkin. Chünki ularning rohiy jehettin pütkül Israil («Xudaning padisi»)ning üstige küzetchi, baqquchi bolush mes’uliyiti bar idi. «Berheq, sanga eslidiki hoquq-hökümranliq kélidu; padishahliq Yérusalém qizigha kélidu» — démek, Israil yene padishahliq bolidu, biraq padishah Xuda Özi (Mesih Uning wekili bolghachqa) bolidu (7-ayet).

4:9 Yer. 8:19

4:10 «Azabqa chüsh, tolghaq tutqan ayaldek tughushqa tolghinip tirishqin, i Zion qizi; chünki sen hazir sheherdin chiqisen, hazir dalada turisen, sen hetta Babilghimu chiqisen» — Israil Asuriye teripidin andin Babil (andin kéyin yene Grék we Rim imériyesi) teripidin azab tartidu. Mikah ulargha: Bu azablarni Xudadin kelgen «tolghaq azabliri» dep bilgen bolsanglar, emdi heqiqiy padishah we mushawir (9-ayet) aranglardin tughulushi kérek, deydu. Derweqe Mesih Eysa ular Rim impériyesi teripidin azab tartqanda tughuldi.

4:12 Yer. 51:33

4:13 «Ornungdin turup xamanni tep, i Zion qizi, chünki Men münggüzüngni tömür, tuyaqliringni mis qilimen; nurghun ellerni soqup pare-pare qiliwétisen...» — 11-13-ayettiki ishlar Israil Babildin qutquzulup (10-ayet) Qanaan’gha qaytip kelgendin kéyin yüz bérishi kérek. Wehiy miladiyedin ilgiriki 3- we -2-esirde «Makkabiylar» dewride qismen emelge ashurulghini bilen, toluq emelge ashurulush axirqi zamanlarda bolush kérek.

4:13 Zek. 4:14; 6:5