52
Yerusalemning bɵsülüp ixƣal ⱪilinixi
Zǝdǝkiya Yǝⱨudaƣa padixaⱨ bolƣanda yigirmǝ bir yexida idi; u Yerusalemda on bir yil ⱨɵküm sürdi. Uning anisi Libnaⱨliⱪ Yǝrǝmiyaning ⱪizi bolup, ismi Ⱨamutal idi. 2Pad. 24:18 U padixaⱨ Yǝⱨoakimning ⱪilƣinidǝk, Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil ixlarni ⱪildi. Pǝrwǝrdigarning Yerusalemƣa ⱨǝm Yǝⱨudaƣa ⱪaratⱪan ƣǝzipi tüpǝylidin, Pǝrwǝrdigar ularni Ɵz ⱨuzuridin ⱨǝydiwǝtküqǝ bolƣan ariliⱪta, tɵwǝndiki ixlar yüz bǝrdi. Birinqidin, Zǝdǝkiya Babil padixaⱨiƣa isyan kɵtürdi.
Xundaⱪ boldiki, uning sǝltǝnitining toⱪⱪuzinqi yili oninqi ayning oninqi künidǝ Babil padixaⱨi Neboⱪǝdnǝsar pütkül ⱪoxuniƣa yetǝkqilik ⱪilip Yerusalemƣa ⱨujum ⱪilixⱪa kǝldi; ular uni ⱪorxiwelip bargaⱨ ⱪurup, uning ǝtrapida ⱪaxa-potǝylǝrni ⱪuruxti. «...uning (Neboⱪǝdnǝsarning) sǝltǝnitining toⱪⱪuzinqi yili oninqi ayning oninqi künidǝ» — miladiyǝdin ilgiri 588-yili, 15-Yanwar idi.   2Pad. 25:1; Yǝr. 39:1 Xuning bilǝn xǝⱨǝr Zǝdǝkiyaning on birinqi yiliƣiqǝ muⱨasiridǝ turdi. Xu yili tɵtinqi ayning toⱪⱪuzinqi küni xǝⱨǝrdǝ eƣir ⱪǝⱨǝtqilik ⱨǝmmini basⱪan wǝ zemindikilǝr üqünmu ⱨeq ax-ozuⱪ ⱪalmiƣanidi. «zemindikilǝr üqünmu ⱨeq ax-ozuⱪ ⱪalmiƣanidi» — baxⱪa birhil tǝrjimisi «ǝtrapidiki zemindikilǝr üqünmu ⱨeq ax-ozuⱪ ⱪalmiƣanidi». Bu tǝrjimǝ toƣra bolsa, «ǝtrapidiki zemindikilǝr» xǝⱨǝr ǝtrapidiki zemindin ⱪeqip panaⱨ izdǝp xǝⱨǝrgǝ kirgǝnlǝrni kɵrsitidu. Xǝⱨǝr sepili bɵsüldi; barliⱪ jǝnggiwar lǝxkǝrlǝr ⱪaqmaⱪqi bolup, tün keqidǝ xǝⱨǝrdin bǝdǝr tikiwetixti. Ular padixaⱨ baƣqisiƣa yeⱪin «ikki sepil» ariliⱪidiki dǝrwazidin ketixti (Kaldiylǝr bolsa xǝⱨǝrning ⱨǝmmǝ tǝripidǝ bar idi). Ular Iordan jilƣisidiki «Arabaⱨ tüzlǝngliki»ni boylap ⱪeqixti. Lekin Kaldiylǝrning ⱪoxuni padixaⱨni ⱪoƣlap Yeriho tüzlǝnglikidǝ Zǝdǝkiyaƣa yetixti; uning pütün ⱪoxuni uningdin tarⱪilip kǝtkǝnidi. Wǝ ular padixaⱨni tutup, Hamat zeminidiki Riblaⱨ xǝⱨirigǝ, Babil padixaⱨining aldiƣa apardi; u xu yǝrdǝ uning üstidin ⱨɵküm qiⱪardi. 10 Babil padixaⱨi Zǝdǝkiyaning oƣullirini uning kɵz aldida ⱪǝtl ⱪildi; u Yǝⱨudaning barliⱪ ǝmirlirinimu Riblaⱨ xǝⱨiridǝ ⱪǝtl ⱪildi; 11 andin Zǝdǝkiyaning kɵzlirini oyuwǝtti; Babil padixaⱨi uni mis kixǝnlǝr bilǝn baƣlap Babilƣa elip kelip, ɵlgüqǝ zindanƣa ⱪamap ⱪoydi.
 
Muⱪǝddǝs ibadǝthanining harab ⱪilinƣanliⱪi
12 Bǝxinqi ayning oninqi künidǝ (bu Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning on toⱪⱪuzinqi yili idi) Babil padixaⱨining hizmitidǝ bolƣan, pasiban begi Nebuzar-Adan Yerusalemƣa yetip kǝldi. «Bǝxinqi ayning oninqi künidǝ...(Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning on toⱪⱪuzinqi yili...)» — miladiyǝdin ilgiri 586-yili, 17-Awƣust idi. 13 U Pǝrwǝrdigarning ɵyini, padixaⱨning ordisini wǝ xǝⱨǝrdiki barliⱪ ɵylǝrni kɵydüriwǝtti; barliⱪ bǝⱨǝywǝt imarǝtlǝrgǝ u ot ⱪoyup kɵydüriwǝtti. 14 Wǝ pasiban begi yetǝkqilikidiki Kaldiylǝrning pütkül ⱪoxuni Yerusalemning ǝtrapidiki pütkül sepilini ɵrüwǝtti.
15 Pasiban begi Nebuzar-Adan zemindiki ǝng namrat kixilǝrdin bir ⱪismini, xǝⱨǝrdǝ ⱪalƣan baxⱪa kixilǝrni, Babil padixaⱨi tǝrǝpkǝ ⱪeqip tǝslim bolƣanlarni wǝ ⱪalƣan ⱨünǝrwǝnlǝrni ǝsir ⱪilip ularni elip kǝtti. «ⱪalƣan ⱨünǝrwǝnlǝr» — yaki «ⱪalƣan top-top adǝmlǝr». 16 Lekin pasiban begi Nebuzar-Adan zemindiki ǝng namratlarning bir ⱪismini üzümzarliⱪlarni pǝrwix ⱪilixⱪa wǝ teriⱪqiliⱪ ⱪilixⱪa ⱪaldurdi.
17 Kaldiylǝr Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki mistin yasalƣan ikki tüwrükni, das tǝgliklirini wǝ Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki mistin yasalƣan «dengiz»ni qeⱪip, barliⱪ mislirini Babilƣa elip kǝtti. «das tǝglikliri» — bular bolsa «dengiz»din kiqik bolƣan daslarni kɵtüridiƣan tǝgliklǝrni kɵrsitidu. Bu ayǝtlǝrdǝ tilƣa elinƣan jabduⱪ-bisatlarni kɵprǝk qüxinix üqün «1Pad.» 7:8-51-ayǝtni kɵrüng.   Yǝr. 27:19 18 Ular yǝnǝ ibadǝttǝ ixlitilidiƣan idixlar, gürjǝk-bǝlgürjǝklǝr, lahxigirlar, ⱪaqilar, piyalǝ-tǝhsilǝr ⱨǝm mistin yasalƣan barliⱪ ǝswablarni elip kǝtti; 19 daslar, huxbuydanlar, ⱪaqilar, küldanlar, qiraƣdanlar, piyalilǝr wǝ jam-ⱪǝdǝⱨlǝrni bolsa, altundin yasalƣan bolsimu, kümüxtin yasalƣan bolsimu, ularning ⱨǝmmisini pasiban begi elip kǝtti. «daslar, huxbuydanlar, ⱪaqilar, küldanlar, qiraƣdanlar, piyalilǝr wǝ jam-ⱪǝdǝⱨlǝrni bolsa, altundin yasalƣan bolsimu, kümüxtin yasalƣan bolsimu, ularning ⱨǝmmisini pasiban begi elip kǝtti» — bu altun-kümüx wǝ mistin yasalƣan barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqilar wǝ barliⱪ ǝswablar, Yǝrǝmiyaning ilgiriki bir bexariti boyiqǝ, 54 yildin keyin Pars imperatori Ⱪorǝxning pǝrmani bilǝn Yerusalemƣa ⱪayturuldi (27:21-22ni kɵrüng). 20 Sulayman padixaⱨ Pǝrwǝrdigarning ɵyi üqün mistin yasatⱪan ikki tüwrük wǝ «dengiz», xundaⱪla uning tǝgiliki bolƣan on ikki buⱪini u elip kǝtti; qünki bu mis saymanlarning eƣirliⱪini ɵlqǝx mumkin ǝmǝs idi.
21 Ikki tüwrük bolsa, ⱨǝrbirining egizliki on sǝkkiz gǝz, aylanmisi on ikki gǝz kelǝtti; ⱨǝrbirining iqi kawak bolup, misning ⱪelinliⱪi tɵt barmaⱪ idi. «gǝz» — (yaki «jǝynǝk») Tǝwrattiki bir ɵlqǝmdur, jǝynǝktin ⱪolning uqiƣiqǝ bolƣan ariliⱪtur, tǝhminǝn 45 santimetr.   1Pad. 7:15; 2Pad. 25:17; 2Tar. 3:15 22 Tüwrükning üstidiki bexi bolsa mis bolup, egizliki bǝx gǝz idi; uning pütün aylanmisi tor xǝklidǝ ⱨǝm anar nushisi bilǝn bezǝlgǝnidi, ⱨǝmmisi mistin idi; ikkinqi tüwrükmu uningƣa ohxax bolup, umu anar nushisi bilǝn bezǝlgǝnidi. 23 Ⱨǝrbir tüwrükning bexining yanlirida toⱪsan altǝ anar nushisi bar idi; torda jǝmiy bolup yüz anar nushisi bar idi.
24 Pasiban begi Nebuzar-Adan bolsa bax kaⱨin Seraya, orunbasar kaⱨin Zǝfaniya wǝ ibadǝthanidiki üq nǝpǝr ixikbaⱪarnimu ǝsirgǝ aldi. 25 U xǝⱨǝrdin lǝxkǝrlǝrni baxⱪuridiƣan bir aƣwat ǝmǝldarni, xǝⱨǝrdin tapⱪan orda mǝsliⱨǝtqiliridin yǝttini, yǝrlik hǝlⱪni lǝxkǝrlikkǝ tizimliƣuqi, yǝni ⱪoxunning sǝrdarining katipini wǝ xǝⱨǝrdin atmix nǝpǝr yǝrlik kixini tutti. «bir aƣwat ǝmǝldar...» — yaki pǝⱪǝt «bir ǝmǝldar...». 26 Pasiban begi Nebuzar-Adan bularni Babil padixaⱨining aldiƣa, Riblaⱨƣa elip bardi. 27 Babil padixaⱨi Hamat zeminidiki Riblaⱨda bu kixilǝrni ⱪiliqlap ɵltürüwǝtti.
Xu yol bilǝn Yǝⱨuda ɵz zeminidin sürgün ⱪilindi.
 
Yǝⱨuda Babilƣa sürgün ⱪilinidu
28 Neboⱪadnǝsar sürgün ⱪilƣan kixilǝrning sani mundaⱪ idi: — yǝttinqi yili üq ming yigirmǝ üq Yǝⱨudiy; 29 Neboⱪadnǝsarning on sǝkkizinqi yili u Yerusalemdin sǝkkiz yüz ottuz ikki kixini sürgün ⱪildi; 30 Neboⱪadnǝsarning yigirmǝ üqinqi yili pasiban begi Nebuzar-Adan Yǝⱨudiylardin yǝttǝ yüz ⱪiriⱪ bǝx kixini sürgün ⱪildi; jǝmiy bolup sürgün ⱪilinƣanlarning sani tɵt ming altǝ yüz kixi idi. «Nebuzar-Adan Yǝⱨudiylardin yǝttǝ yüz ⱪiriⱪ bǝx kixini sürgün ⱪildi; jǝmiy bolup sürgün ⱪilinƣanlarning sani tɵt ming altǝ yüz kixi idi» — bu sanlar «2Pad.» 24:14-16dǝ hatirilǝngǝngǝ ohximaydu. «Yǝrǝmiya»diki sanlar bǝlkim Yerusalemdikilǝrni, «2Pad.»diki san pütünlǝy Yǝⱨudadikilǝrni kɵrsitixi mumkin. Bu sanlar az kɵrünsimu, oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, Yǝrǝmiyaning ⱨǝm Əzakiyalning bexarǝtliri boyiqǝ Yǝⱨudadikilǝrning kɵpinqisi «ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba-kesǝl» bilǝn ɵlgǝn bolsa kerǝk.
 
Yǝⱨoakinning sürgün boluxi
31 Xundaⱪ boldiki, Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakin sürgün bolƣan ottuz yǝttinqi yili on ikkinqi ayning yigirmǝ bǝxinqi küni xu ix yüz bǝrdi: Əwil-Merodaⱪ Babilƣa padixaⱨ bolƣan birinqi yili, u Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakinning ⱪǝddini kɵtürüp, uni zindandin qiⱪardi; 2Pad. 25:27-30 32 u uningƣa mulayim sɵz ⱪilip, uning ornini Babilda uning bilǝn birgǝ turƣan baxⱪa padixaⱨlarning ornidin yuⱪiri ⱪildi; 33 xuning bilǝn Yǝⱨoakin zindandiki kiyimlirini seliwetip, ɵmrining ⱪalƣan ⱨǝrbir künidǝ ⱨǝrdaim padixaⱨ bilǝn billǝ ⱨǝmdastihan boluxⱪa muyǝssǝr boldi. 34 Uning nesiwisi bolsa, Babil padixaⱨining uningƣa beƣixliƣan daimliⱪ iltipati idi; bu iltipat kündilik idi, yǝni u uningƣa taki alǝmdin ɵtkiqǝ ɵmrining ⱨǝrbir küni muyǝssǝr ⱪilinƣan.

52:1 2Pad. 24:18

52:4 «...uning (Neboⱪǝdnǝsarning) sǝltǝnitining toⱪⱪuzinqi yili oninqi ayning oninqi künidǝ» — miladiyǝdin ilgiri 588-yili, 15-Yanwar idi.

52:4 2Pad. 25:1; Yǝr. 39:1

52:6 «zemindikilǝr üqünmu ⱨeq ax-ozuⱪ ⱪalmiƣanidi» — baxⱪa birhil tǝrjimisi «ǝtrapidiki zemindikilǝr üqünmu ⱨeq ax-ozuⱪ ⱪalmiƣanidi». Bu tǝrjimǝ toƣra bolsa, «ǝtrapidiki zemindikilǝr» xǝⱨǝr ǝtrapidiki zemindin ⱪeqip panaⱨ izdǝp xǝⱨǝrgǝ kirgǝnlǝrni kɵrsitidu.

52:12 «Bǝxinqi ayning oninqi künidǝ...(Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning on toⱪⱪuzinqi yili...)» — miladiyǝdin ilgiri 586-yili, 17-Awƣust idi.

52:15 «ⱪalƣan ⱨünǝrwǝnlǝr» — yaki «ⱪalƣan top-top adǝmlǝr».

52:17 «das tǝglikliri» — bular bolsa «dengiz»din kiqik bolƣan daslarni kɵtüridiƣan tǝgliklǝrni kɵrsitidu. Bu ayǝtlǝrdǝ tilƣa elinƣan jabduⱪ-bisatlarni kɵprǝk qüxinix üqün «1Pad.» 7:8-51-ayǝtni kɵrüng.

52:17 Yǝr. 27:19

52:19 «daslar, huxbuydanlar, ⱪaqilar, küldanlar, qiraƣdanlar, piyalilǝr wǝ jam-ⱪǝdǝⱨlǝrni bolsa, altundin yasalƣan bolsimu, kümüxtin yasalƣan bolsimu, ularning ⱨǝmmisini pasiban begi elip kǝtti» — bu altun-kümüx wǝ mistin yasalƣan barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqilar wǝ barliⱪ ǝswablar, Yǝrǝmiyaning ilgiriki bir bexariti boyiqǝ, 54 yildin keyin Pars imperatori Ⱪorǝxning pǝrmani bilǝn Yerusalemƣa ⱪayturuldi (27:21-22ni kɵrüng).

52:21 «gǝz» — (yaki «jǝynǝk») Tǝwrattiki bir ɵlqǝmdur, jǝynǝktin ⱪolning uqiƣiqǝ bolƣan ariliⱪtur, tǝhminǝn 45 santimetr.

52:21 1Pad. 7:15; 2Pad. 25:17; 2Tar. 3:15

52:25 «bir aƣwat ǝmǝldar...» — yaki pǝⱪǝt «bir ǝmǝldar...».

52:30 «Nebuzar-Adan Yǝⱨudiylardin yǝttǝ yüz ⱪiriⱪ bǝx kixini sürgün ⱪildi; jǝmiy bolup sürgün ⱪilinƣanlarning sani tɵt ming altǝ yüz kixi idi» — bu sanlar «2Pad.» 24:14-16dǝ hatirilǝngǝngǝ ohximaydu. «Yǝrǝmiya»diki sanlar bǝlkim Yerusalemdikilǝrni, «2Pad.»diki san pütünlǝy Yǝⱨudadikilǝrni kɵrsitixi mumkin. Bu sanlar az kɵrünsimu, oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, Yǝrǝmiyaning ⱨǝm Əzakiyalning bexarǝtliri boyiqǝ Yǝⱨudadikilǝrning kɵpinqisi «ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba-kesǝl» bilǝn ɵlgǝn bolsa kerǝk.

52:31 2Pad. 25:27-30