Luke
1
Awarra Yingumpunila (angel) Yipangiraga Ngini Awarra John the Baptist Ngarra Wiyi Arimulungurrumi.
Luke 1:5-25
5 Parlingarri karri King Herod alawura yimi kapi awuta tayikuwapi arikutumunuwi kapi awarra murrakupuni Judea api kapi awarra timani yati tini yimuwu ngini ngarra yintanga Zechariah. Awarra Zechariah amintiya yingampa (some) ngarra-ngirimipi api wuta priests api wuta yingampini (sometimes) wutiyati waki pirimani kapi awinyirra arikulanga jurra (temple) angi-wutawa Jews awungarruwu kapi Jerusalem. Wuta-amini ngarra priest api awarra yintanga awarra Abijah. Api kapi awinyirra jurra awuta tayikuwapi Jews puru-kuruwarn-ani (thanked) ngawa-rringani ngini kuriyuwu. Ngarra awarra Zechariah api ngarra-purnayinga nyirra yintanga Elizabeth.
6 Ngarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu pupuwi yimamula (called) awarra Zechariah amintiya ngarra-purnayinga Elizabeth, pili wuta warntirrana kuwa pirimani ngini-ngatawa ngirramini (law) ngini ngarra yipakirayi Moses parlingarri. 7 Awarra Zechariah amintiya awinyirra Elizabeth api wuta waya wulimawi. Wuta karluwu purruwuni kakirijuwi pili awinyirra Elizabeth nyirra palimaringa.
8-10 Karri awuta priests waki pirimani kapi awinyirra jurra api nginingaji ngatawa wumunga (every day) wuta purruwunga (picked) yati priest ngini ngarra yimata-wuriji yilaruwu kapi awinyirra jurra pili-ngini jurrumumi yimata-kirimi arramu-kamini kapi awarra altar, awarra arramu-kamini ngini-ngatawa kumurrupuni aruwanti pupuni (incense). Karri awarra priest yipawuriji yilaruwu kapi awinyirra jurra api awuta yingampa tiwi wuta mimpa pirimi turruwuni kangi awinyirra jurra amintiya wuta pray pirimi kapi ngawa-rringani.
Awarra Zechariah amintiya ngarra-ngirimipi kapi wutiyati wuta-amini awarra Abijah api karri natinga wumunga (one day) karri wuta waki pirimi kapi jurra api wuta purruwunga (picked) awarra Zechariah ngini ngarra yimata-wuriji yilaruwu kapi jurra pili-ngini ngarra jurrumumi yimata-kirimi awarra arramu-kamini.
11 Karri awarra Zechariah yipawuriji yilaruwu kapi jurra api ngawa-rringani yini-pangirri (sent) yati yingumpunila (angel) kapi awarra Zechariah. Karri awarra yingumpunila papi yimi awungarruwu kapi awarra Zechariah api ngarra tayinti yimi kapani aripa kapi awarra altar kapi ngarra Zechariah jurrumumi yikirimi awarra arramu-kamini. 12 Api karri Zechariah yipakuluwunyi awarra yingumpunila api ngarra yikutupa (got a shock) amintiya yimakirri. 13 Api ngarra yingumpunila yimi ngini, “Aya, Zechariah, ngajiti nimpaja-wanga ngiya! Nginja waya yimpaja nanginta jiyimani ngawa-rringani ngini ngarra yimata-kirayi nginja kirijini api ngarra waya yipitingaya (heard) nginja, api nyirra nginja-purnayinga Elizabeth wiyi ampurtiyi kirijini. Nginja wiyi nimpakirayi awarra kirijini yintanga John,” yimi awarra yingumpunila kapi awarra Zechariah.
14-15 Kiyi awarra yingumpunila yimi ngini, “Karri nginja-mirani wiyi arimulungurrumi api ngawa-rringani ngini-ngatawa pukwiyi (Holy Spirit) wiyi apawuriji yilaruwu kapi awarra kirijini. Nginja amintiya nginja-purnayinga nuwa wiyi kukunari ngimpirimi kangi awarra nginja-mirani karri ngarra wiyi arimulungurrumi amintiya tayikuwapi arikutumunuwi wiyi awanuwanga kukunari wurimi kangi ngarra. Api ngawa-rringani wiyi arimamula (call) ngarra ngatawa awarra nginja-mirani. Ngarra wiyi awarra nginja-mirani arnuka yimata-mangapa mirripaka amintiya wine,” yimi awarra yingumpunila (angel) kangi awarra Zechariah.
16-17 Kiyi awarra yingumpunila yimi ngini, “Ngarra ngawa-rringani ngini-ngatawa pukwiyi (Holy Spirit) wiyi apakirayi nginja-mirani power nginingaji ngarra parlingarri yipakirayi power kapi awarra prophet Elijah. Ngarra awarra nginja-mirani wiyi awuntiyarra awuta tiwi kapi wuta Jews ngini pimata-punya ngawa-rringani angatawa pupuka jarrumoka pili ngarra awarra ngini ngarra warntirrana ngatawa awunu-wuja. Api tayikuwapi tiwi wiyi kuwa wurimi ngini-ngatawa ngirramini awarra nginja-mirani,” yimi awarra yingumpunila kapi Zechariah.
Kiyi awarra yingumpunila nyoni nginaki yimi ngini, “Awuta tiwi kapi wiyi kuwa wurimi awarra nginja-mirani ngini-ngatawa ngirramini api wuta wiyi warntirrana pupuni wurumuwu kapi-wutawa kakirijuwi. Amintiya awuta tiwi kapi karluwu kuwa wurimi kangi ngawa-rringani api wuta wiyi pupuni punyipunyi wurimi nginingaji awuta kapi pupuwi api wuta wiyi awanuwanga kuwa wurimi kangi ngawa-rringani.” Ngarra awarra yingumpunila yipangiraga awarra ngirramini kapi Zechariah.
18 Kiyi awarra Zechariah yimi kapi awarra yingumpunila, “Awarra ngirramini ngini nginja jipangiraga ngini ngiya-purnayinga wiyi ampurtiyi ngiya-mirani, api arrami awarra ngirramini wiyi karluwu warntirrana yimatama pili ngawa wulimawi,” yimi Zechariah. 19 Api ngarratuwu awarra yingumpunila yimi ngini, “Ngiya yintanga Gabriel. Ngiya waki ngirimi ngini ngawa-rringani ngini kuriyuwu api ngarra yini-pangirri (sent) ngiya awungarra ngini ngiya nguwutiyarra nginja nginaki pupuni ngirramini. 20 Nginja karluwu kuwa jiyimi awarra ngirramini ngini ngiya ngurru-wutiyarra nginja api nginja waya karluwu nimarra jimatami. Waya juwa karri nginja-mirani wiyi arimulungurrumi api awungarri ngawa-rringani wiyi arikirimi nginja ngini tuwanga nimarra jimatami pili wiyi awungarri awarra ngirramini warntirrana arima (come true) awarra ngirramini ngini ngiya ngurru-wutiyarra nginja,” yimi awarra yingumpunila kangi awarra Zechariah.
21 Karri Zechariah nanuwanga (still) yilaruwu kangi jurra, api awuta yingampa arikutumunuwi wuta purru-wujingi-rritani (were standing) turruwuni. Wuta nimarra pirimajirri, “Pilikama ngarra awarra Zechariah karluwu papi awunirimi turruwuni kangi ngawa? Pilikama ngarra yinukuni yilaruwu?” Wuta awarra pirimajirri awuta tiwi.
22 Kiyi awarra Zechariah papi yinirimi turruwuni kiyi ngarra nimarra yuwarimi (tried to talk) kapi awuta arikutumunuwi api karluwu. Waya juwa sign yikirimi kangi wutawa. Api awuta arikutumunuwi pirimajirri, “Arrami ngarra yipakuluwunyi yingumpunila (angel) yilaruwu kapi jurra.”
23 Kiyi karri awarra Zechariah yipapaya ngini-ngatawa waki awungarruwu kapi Jerusalem api ngarra yuwuriyi kangatawa japuja.
24 Kiyi ngarra-purnayinga Elizabeth nyirra papuringanta jiyima kiyi nyirra pokumora jiyimuwu yinukuni yilaruwu kangi nyirra japuja nginingaji pinginingita wurlini (5 months). 25 Nyirra jiyimi kangi nyitamiya, “Karri pakinya ngiya palimaringa ngurumuwu api yingampa tiwi nimarra pirimajirri ngini ngiya palimaringa api ngiya arliranga api ningani ngiya waya karluwu arliranga pili ngawa-rringani putuputuwu yipakirayi (felt sorry for) ngiya api ngiya waya ningani karluwu palimaringa pili ngiya waya papuringanta ngirima. Awuta arikutumunuwi karri wiyi wupakuluwunyi ngini ngiya waya papuringanta api wuta wiyi kukunari wurimi kangi ngiya amintiya ngiya wiyi karluwu arliranga.” Awarra jiyimi awinyirra Elizabeth kangi nyitamiya.
Awarra Yingumpunila (angel) Gabriel Papi Yimi Kangi Awinyirra Mary.
Luke 1:26-38
26-27 Kapi awarra town Nazareth awungarruwu kapi awarra arikulani murrakupuni Galilee api natinga murrukupora japuja jiyimi awungaji. Nyirra yintanga Mary. Api nyirra karluwu jiyimarrimili tini. Awarra nyirra-purnayi ngini nyirra promise api ngarra yintanga Joseph api wuta karluwu marriti pirimi nanuwanga. Api nyirra karluwu awanuwanga jiyimarrimili ngarra. Ngarra awarra Joseph ngarra-amini King David awarra ngini ngarra parlingarri yimuwu.
Awinyirra Mary api nyirra-ngirimuka nyirra awinyirra Elizabeth. Kiyi karri awinyirra Elizabeth waya kiringarra wurlini (six months) papuringanta jiyimuwu api ngarra ngawa-rringani yini-pangirri (sent) awarra yingumpunila (angel) Gabriel kapi awinyirra Mary. 28 Api awarra yingumpunila yipangiraga kapi awinyirra, “Aga,” yimi. “Ngarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu awarra ngini ngarra ngawa-alawura api ngarra kukunari kapi nginja amintiya ngarra wiyi yimpaja aminyu-wani (help) nginja,” yimi awarra yingumpunila kangi awinyirra Mary. 29 Api nyirra Mary karluwu jiyimajawu (understand) awarra ngini ngarra yipangiraga amintiya nyirra jiyimakirri. Nyirra jiyimi kangi nyitamiya ngini, “Pilikama awarra yimi awarra yingumpunila kangilawa?” jiyimi.
30 Kiyi awarra yingumpunila yimi kapi awinyirra Mary, “Ngajiti nimpaja-wanga pili ngarra ngawa-rringani kukunari kapi nginja 31 api nginja wiyi papuringanta nimpirima kiyi nginja wiyi nimpurtiyi kirijini amintiya nginja wiyi nimpakirayi awarra kirijini yintanga Jesus. 32 Awarra nginja-mwarti karri ngarra wiyi arikulani arima api ngarra wiyi ngatawa amintiya tayikuwapi arikutumunuwi wiyi wurimajawu ngini ngarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu ngarra-mirani awarra. Amintiya ngawa-rringani yimi ngini awarra ngarra-mirani ngini nginja wiyi nimpurtiyi api ngarra wiyi alawura arimi nginingaji awarra King David,” yimi awarra yingumpunila Gabriel kapi awinyirra Mary. Awarra King David api parlingarri ngarra king yimi kapi awuta arikutumunuwi kapi tangarima pirimi kapi awarra murrakupuni Israel.
33 Kiyi awarra yingumpunila yimi kapi awinyirra Mary, “Nginja-mwarti wiyi yiloti alawura arimi kapi awuta tiwi kapi wutiyati wuta-amini Jacob, awuta kapi wuta ningani wurumuwu amintiya awuta kapi nanuwanga wunu-wuja.” Awarra yimi awarra yingumpunila kapi awinyirra Mary. Awarra Jacob ngarra nyoni yintanga Israel.
34 Kiyi Mary nanginta jiyimi awarra yingumpunila, “Awungana (how) ngini ngiya papuringanta ngimatama pili ngiya amintiya ngiya-purnayi karluwu marriti ngintirimi nanuwanga?” jiyimi awinyirra Mary. 35 Kiyi awarra yingumpunila yimi kangi nyitawa, “Ngawa-rringani ngini-ngatawa pukwiyi (Holy Spirit) wiyi awuni-papirraya (come down) kangi nginja amintiya ngini-ngatawa power wiyi arikirimi nginja ngini papuringanta nimpirima. Api nginja-mwarti ngini wiyi arimulungurrumi api ngarra wiyi pupuni tini amintiya wuta arikutumunuwi wiyi wurimi ngini ngarra ngawa-rringani ngarra-mirani awarra ngini ngarra yatilani,” yimi awarra yingumpunila.
36 Kiyi ngarra yimi kapi awinyirra Mary, “Nyirratuwu nginja-ngirimuka Elizabeth angi nyirra waya wulikimaka api nyirra waya papuringanta pili ngarra ngawa-rringani waya yikirimi nginja-ngirimuka ngini nyirra waya karluwu palimaringa api karri yirrajirrima wurlini (3 months) nyirra wiyi ampurtiyi nyirra-mwarti. 37 Ngarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu ngarra yingarti power awuni (has) api kuta kamini ngini ngarra awutimarti ngini yimata-kirimi (do) api ngarra arikirimi (does) awarra kuta kamini,” yimi awarra yingumpunila (angel) kangi Mary. 38 Kiyi Mary jiyimi kapi awarra yingumpunila, “Ngiya warntirrana kuwa ngirimi ngawa-rringani awarra ngini ngiya-alawura api waya rayiti (alright) ngini ngiya wiyi nguwurtiyi awarra kirijini nginingaji nginja juwutiyarra ngiya,” jiyimi kangi awarra yingumpunila. Kiyi awarra yingumpunila yipumwari Mary.
Awinyirra Mary Juwuriyi Kapi Awinyirra Elizabeth.
Luke 1:39-45
39-40 Kiyi Mary jipumwari nyirra japuja kiyi murruka juwuriyi kapi awarra town kapi awarra murrakupuni Judea awungarruwu kapi yingarti jupunyini (hills). Awungarruwu kapi awarra murrakupuni Zechariah japuja yimi wuturiyi ngarra-purnayinga Elizabeth api awinyirra Mary juwuriyi kapi ngini-wutawa japuja. Karri Mary papi jiyimi kapi ngini-wutawa japuja api jipawuriji yilaruwu kapi awinyirra Elizabeth jiyimuwu api jiyimi kangi nyirra, “Awungana mantanga?” jiyimi.
41-44 Api karri awinyirra Elizabeth jiyipitingaya (heard) awarra ngini nyirra Mary jipangiraga api awungarri Elizabeth nyirra-mwarti kutupi yimi yilaruwu kangi nyirra pitipita amintiya ngawa-rringani ngini-ngatawa pukwiyi (Holy Spirit) yipawuriji yilaruwu kangi Elizabeth nyirra punyipunyi api nyirra kukunari jiyimi api jingawu jiyimi makirrana kapi awinyirra Mary, “Pilikama nginja jinu-wuriyi awungarra kangilawa pili ngiya waya juwa wulikimaka api nginjatuwu awinyirra yimpalinya angi ngawa-rringani ngini kuriyuwu ngarra yuwunga (picked) nginja ngini nginja wiyi nimpurtiyi awarra kirijini ngarra-mirani pili ngarra kukunari kangi nginja,” jiyimi Elizabeth kangi Mary.
Kiyi awinyirra Elizabeth jiyimi kapi Mary, “Karri nginja nimarra jiyimi kangilawa api ngiya-mwarti kukunari yimi api ngarra kutupi yimi yilaruwu kangi ngiya pitipita api awungarri ngiya ngirimajawu ngini awarra kirijini ngini nginja wiyi nimpurtiyi api ngiya wiyi ngirimamula (call) awarra nginja-mwarti ngiya-alawura. Awarra kirijini ngarra wiyi warntirrana pupuni, karluwu nginingaji awuta kakirijuwi kapi yingampa maminikuwi wurtiyi, amintiya ngawa-rringani wiyi kukunari arimi kangatawa.” Awarra jiyimi awinyirra Elizabeth kangi awinyirra Mary.
45 Kiyi nyoni nginaki jiyimi awinyirra Elizabeth, “Ngawa-rringani wiyi warntirrana apamangi nginja pili nginja kuwa jiyimi awarra ngirramini ngini ngawa-rringani ngini-ngatawa yingumpunila (angel) yipangiraga kanginjila.” Awarra jiyimi awinyirra Elizabeth kangi Mary.
Awinyirra Mary Jiyikuruwarni (thanked) Ngawa-rringani.
Luke 1:46-56
46 Awinyirra Mary karri jiyipitingaya (heard) awarra ngini Elizabeth jipangiraga api nyirra jiyimi ngini,
“Ngiya nguru-kuruwarni (thank) ngawa-rringani ngini kuriyuwu pili ngarra warntirrana pupuni amintiya ngarra awuni (has) yingarti power. 47-48 Ngarra apamangi ngiya pili-ngini karluwu arramu-kamini yimatapirni ngiya api ngiya kukunari ngirimi kapi ngarra. Numata ngini ngiya karluwu ngilawa api ngawa-rringani yipungintayi (thought about) ngiya. Api awuta arikutumunuwi kapi ningani wurumuwu kapi naki murrakupuni (on this earth) amintiya awuta kapi nanuwanga wunu-wuja api wuta awuta wiyi wurimi ngini, ‘Ngarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu warntirrana kukunari kangi awinyirra Mary.’ Wuta wiyi awarra wupangiraga 49 pili ngarra awarra ngawa-rringani waya warntirrana yiminu-wani (helped) ngiya. Ngarra awarra ngawa-rringani karluwu nginingaji ngawa arikutumunuwi. Ngarra awarra warntirrana pupuni,”
jiyimi awinyirra Mary.
50 Kiyi awinyirra Mary nyoni ngirramini jipangiraga ngini,
“Awarra ngawa-rringani amanu-wani ngawa tiwi kapi ngawa ngarimamula (call) ngarra ngatawa. Karri ngawa jirti ngirramini ngawuni (have trouble) api awungarri ngarra putuputuwu apakirayi (be sorry for) ngawa. Amintiya wiyi putuputuwu apakirayi awuta tiwi kapi nanuwanga wunu-wuja karri wuta wiyi jirti ngirramini (trouble) wuni,”
jiyimi awinyirra Mary.
51 Kiyi nyoni nginaki jipangiraga awinyirra Mary,
“Ngarra ngawa-rringani waya yikirimi yingarti mirrikili (miracle). Ngarra yingarti power awuni (has) api awuta tiwi kapi wuri-mamuliya pupuwi api ngarra wiyi jirti ngirramini (trouble) awunt-akirayi awuta api wuta wiyi kalikali wurimakirrimi, yingampa nankitawu yingampa nankitawani. 52 Amintiya awuta alawuruwi kapi wuta kapmanuwi api ngini wuta wurimi ngini wuta wutawa api ngarra awarra ngawa-rringani arikirimi awuta ngini waya karluwu alawuruwi wurimi. Kiyi wutatuwu kapi karluwu wurimi ngini wuta wutawa api ngarra awarra ngawa-rringani arikirimi awuta ngini wiyi alawuruwi wurimi. 53 Amintiya awuta kapi wuta karri-kamini yinkiti amintiya kuluji api ngarra awunt-akirayi awuta yingarti yinkiti amintiya arramu-kaminawuti ngini pupuni. Amintiya wutatuwu awuta kapi yingarti kunawuni wuni amintiya yingarti arramu-kaminawuti wuni api karri wuta nanginta wurimi awarra ngawa-rringani kuta kamini awarra ngini wuta wutimarti api ngarra karluwu apakirayi awuta awarra arramu-kaminawuti,”
jiyimi awinyirra Mary.
54-55 Kiyi awiyirra Mary nyoni nginaki jiyimi ngini,
“Ngawa Jews api ngarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu api ngarra ngarra-mamirampi ngawa api ngarra ngawa-rringani wiyi yiloti apamangi ngawa pili parlingarri ngarra yuwuntiyarra ngawa-amini Abraham amintiya yingampa ngawa-maninguwi ngini ngarra karluwu yimata-ngiliparra (won't forget) ngawa kapi ngawa ngarra-mawampi awarra Abraham api kuta awungarri ngawa wiyi jirti ngirramini ngawuni (have trouble) api ngarra wiyi yiloti putuputuwu apakirayi ngawa awarra ngawa-rringani.”
Nyirra Mary jipangiraga awarra yingarti ngirramini karri jiyikuruwarni (thanked) ngawa-rringani.
56 Nyirra awinyirra Mary japuja jiyikirimi kapi Elizabeth api nginingaji yirrajirrima wurlini (3 months) jiyimuwu kangi nyitawa. Kiyi awinyirra Mary jipakupawurli kapi nyirra japuja.
Awarra John the Baptist Yimulungurrumi.
Luke 1:57-66
57 Kiyi Elizabeth juwurtiyi nyirra-mwarti. 58 Nyirra-ngirimipi amintiya awuta arikutumunuwi kapi tangarima pirimi kapi nyirra murrakupuni api karri wuta piri-pitingaya (heard) ngini ngarra ngawa-rringani waya putuputuwu yipakirayi awinyirra Elizabeth amintiya ngini nyirra juwurtiyi nyirra-mwarti api wuta kukunari pirimi kangi wuta-mantanga.
59 Kiyi karri awarra kirijini nginingaji yati week old api yingampa arikutumunuwi purruwuriyi kapi Elizabeth japuja pili-ngini wuta pimata-wurrini kiyija ngarra mipurra (circumcise) pili wuta awarra ngini-wutawa ngirramini (law) awuta Jews.
Awuta tiwi purru-wutimarti ngini awarra kirijini yintanga wutiyati ngarra-rringani Zechariah 60 api awinyirra Elizabeth nimarra jiyimi kapi awuta arikutumunuwi, “Arnapa. Nuwa ngajiti yintanga ngimpaja-kirayi ngarra Zechariah. Waya juwa ngawa ngapakirayi ngarra yintanga John,” jiyimi. 61 Api wuta pirimi kapi nyirra, “Pilikama ngawa ngarimamula (call) ngarra John pili karri-kuwapi kapi nginja-ngirimipi wuta yintanga awarra?” pirimi.
62 Kiyi awuta tiwi sign pirikirimi kangi Zechariah pili ngarra karluwu nimarra yimi nanuwanga api wuta nanginta pirimi ngarra, “Kamini yintanga nginja wiyi nimpakirayi nginja-mirani?” pirimi. 63 Kiyi Zechariah sign yikirimi kapi awuta arikutumunuwi ngini wuta pimata-kirayi ngarra punkaringini (paper). Karri wuta pirripakirayi ngarra punkaringini api ngarra yikirimi (wrote) kangi awarra punkaringini ngini, “Ngarra yintanga John awarra kirijini.” Api karri awuta arikutumunuwi pirripakuluwunyi awarra yintanga ngini awarra Zechariah yikirimi kangi awarra punkaringini api wuta awungarri nimarra pirimajirri, “Pilikama ngarra yikirimi (wrote) awarra yintanga John?” pirimi. 64 Kiyi karri Zechariah yikirimi (wrote) awarra yintanga John api awungarri ngarra tuwanga nimarra yimi api kiyi ngarra yikuruwarni (thanked) ngawa-rringani.
65 Awuta arikutumunuwi kapi japuja pirimi yinkitayi kapi awarra Zechariah amintiya ngarra-purnayinga api karri wuta piri-pitingaya (heard) Zechariah nimarra yimi api pirimajirri, “Ngarra ngawa-rringani waya yati ngatawa,” pirimi. Kiyi wuta pirimarruriyi awarra ngirramini kapi awuta arikutumunuwi kapi tangarima pirimi kapi awarra murrakupuni Judea awungarruwu kapi yingarti jupunyini (hills). 66 Api awuta tayikuwapi arikutumunuwi kapi piri-pitingaya awarra ngirramini ngini (about) awarra kirijini John api wuta puru-pungintayi (thought about) awarra ngirramini api pirimajirri, “Awarra naki kirijini karri ngarra wiyi arikulani arima api kamini wiyi waki arimi?” pirimi awuta arikutumunuwi. Wuta awarra nimarra pirimajirri pili wuta pirimajawu ngini ngawa-rringani ngini-ngatawa power yimuwu kangi awarra kirijini John.