Jɔ̧jɔ̧ Kɛ́ɛl Lúkas nyə á cilə yí
Isâ í dʉ́gyá nə Jɔ̧jɔ̧ Kɛ́ɛl Lúkas nyə á cilə yí
Lúkas nyə á cilə Tyofîl kálaad ɛ́ga. Njɨɨ́, tɛɛm bə ntɔ́, nyə á cilə Jɔ̧jɔ̧ Kɛ́ɛl shú buud bwə́ á shígɛ́ bə mímbyágá mí Oyúdɛn wá, bɔɔŋg bwə́ á dʉ lás Gʉrɛ̂k wá. A ŋgə fɛ́ɛl bwo iciyá bísə́ nə ŋkul yáág bwo gwágʉ́lə dɨ́ yí, nə isâ í dʉ́gyá nə ijâm nə ijag í Oyúdɛn yí. Lúkas ŋgə lwó cʉg múud mə Yésus.
Nyə á bɛ̧ icé ílɔ́ɔl wa Jɔ̧jɔ̧ Kɛ́ɛl ɛ́gaád nə́mə́ nda Matiyô bá Márkus.
(1) Sáal mə Yuánɛs Nduu-buud (3.1-20), bɛ̧ nə nduwán mə́ Yésus, nə məbwə́bʉ́lán nyə á bwəma nə ndɨ́ má (3.21–4.13).
(2) Cʉg mə Yésus nə sáal nyə á sá Galilê yí (4.14–9.50).
(3) Njɔɔnd Yésus nyə á kyey kə́lə Yurʉ́səlɛm yí (9.51–19.28), nə sɔ́ɔ́lʉ́gʉ́ nyə á sá wu yí (19.29–21.38), kə kumə shwɨy nyə á yə yí nə gwúmʉ́lə nyə á gwûm shwoŋ dɨ́ yí (22-24).
Sə́ bɨ́ nə ŋkul cɨ nə́ lúú ciyá á kálaad wúsə 19.10: «Mwân mə Múúd nyə á zə sɔ̧́ bɔɔŋg bwə́ á jímb wá, zə cʉg bwo.» Zɛmbî mə mpú nə́ buud bɛ̂sh bwə́ ŋgə́ cʉgə kú nə nyə wá bʉ́sə njímbʉ́lá. Gwə́ wə́ nyə á ntɨ Yésus-Krîst yí, nə́ a zə́g cʉg bɔɔŋg bɛ̂sh bwə́ é lə́g nyə wá. Yésus mə́ dʉ bul julə búúd bwə́ ŋgə́ bwəma nə mpyóŋ wá, nda: osɔ́ɔl ɔ mísə́m, ikʉ́kágə́, mimbúmbúwá, mimbə̂l nə ojínə ɔ búúd.
1
Mətɛ́ɛ́dʉ́lé mə́ cilyá
Yé Tyofîl lwám múúd, zhwog buud bwə́ á mə́ ŋgə she cilə ŋkúmba lâŋ á isâ í á sɨ̂y wa sə́dɨ́ yí. Bwə́ á ŋgə jaaw isâ nə́mə́ nda búúd bwə́ á dʉ́g byo tɛ́ɛ́d mə́tɛ́ɛ́dʉ́léd wá bwə́ á bwiiŋg sə́ nə́. Buud bɔɔŋgʉ́ wə́ bwə́ ŋgə́ sá isɛ́y í bwiiŋgʉ́lə mílə́sʉ́ mí Zɛmbî. Mis 1.1Nə́ ndɛɛ́ mə mə́ ka nə́mə́ kwey nə́ mə́ jə́lá nə cilə wo isâ byɔɔŋgʉ̂ téégyá nda í á ŋgə sɨ̂y nə́. Mə zə́ cilə na mə mə́ fwo mpu wámbʉlə sʉ́sʉ́sá jɛ̂sh tɛ́ɛ́d mə́tɛ́ɛ́dʉ́léd. Mə́ jɨɨ nə́ wo mpúg nə́ minjɨ́ɨ́gʉ́lá wó á ŋwa myá mí bə́lɛ́ bə bʉ́bə́lɛ́.
Yuánɛs Nduu-buud mə bá byɛ̂l
Abiya: 1Ib 24.7-19Ŋgwɔ́l fada nyə á bə nə́ Zakarî ja Herod nyə á bə njwú-buud á Yudéa yí. Fada wɔɔŋgʉ̂ bə́nɔ̂ŋ Abiya wə́ bwə́ á bə jáŋ gwooŋg. Mudá yé nyə á bə nə́ Ilísabet, a njúl shilə bag ɔ Arɔɔn. Bɛ̂sh obá nə mudûm nə mudá bwə́ á bə otʉ́təlí ɔ búúd mísh mə́ Zɛmbî dɨ̂, bwə́ dʉ́gə́ mpu sâ Zɛmbî məgwág, dʉ bɛ̧ ísâ byɛ̂sh Cwámba ŋgə́ cɨ nə́ í bə́g yí nə məcɛ̧ɛ̧ mɛ́ mɛ̂sh mbií á kú nə sâ á jumʉ́g. Njɨ bwə́ áshígɛ́ bə nə mwân nəcé Ilísabet nyə á bə kundú, bɛ̂sh obá bwə́ á bə ntâg bwə́ mú icwúcwúúl.
Dúlʉ́gá jwɔ̂w dɨ ɨɨ́, Zakarî nyə á ŋgə sá isɛ́y í fada byé nda í á bə jwaŋga á gwooŋg jáŋ nə́. MmN 30.7-8Ofada bwə́ á dʉ wusə mpaambə́ nə́ bwə́ fɛ́ɛ́sh nyɔɔŋg kə́g nyíi *Mpáánzə́ Zɛmbî yɛ́. Bwə́ á ka nə́mə́ wusə jínɨ jaá, mpaambə́ mú fɛ́ɛ́sh Zakarî nə́ nyə wə́ kə́g nyíi kə jígal *cáá. 10 Wəla lʉ jígálʉ́lə cáá nɨ dɨ, buud ɔ kúl búúd bɛ̂sh bwə́ á bə tɔ́ɔ́n bwə́ ŋgə́ jəgʉla nə Zɛmbî 11 Ŋgwɔ́l *éŋgəles mə́ Yawé mú zə lwóya nyúúl wə́ Zakarî, zə tɔ̂w nyə ŋgɛɛ mbwə̂ məncwûm, *alatâr bwə́ dʉ jígal cáá yɛ́ dɨ́ koogʉ́. 12 Mitə́dʉ́gá mí á búbulə Zakarî lúúd nə dʉ́gʉ́lə nyə á dʉ́g éŋgəles yí, a mú bul bə nə ifwaas. 13  1.60, 63Njɨ, éŋgəles mú cɨ nə nyə nə́: «Zakarî, kú bɛɛg fúndə, nəcé Zɛmbî mə́ ŋwa mə́jəgʉla mwô. Mudá woó mə bá byá wo mwámudûm, wo bá gwiid nyə nə́ Yuánɛs. 14 Wo bá bul kɔɔs nə məshusʉg, ncúlyá buud bwə́ bá nə́mə́ bə nə məshusʉg nə byɛ́lʉ́lə mwân wɔɔŋg mə bá byɛ̂l yí. 15  Ilŋ 6.3; OoM 13.4-5; Luk 7.33Nəcé a bá bə fwámɛ́ múúd mísh mə́ Zɛmbî dɨ̂. Nyə abʉ́lɛ́ bwɛlɛ́ ŋgul mə́lwəg kú ŋgul gúl sâ ányinyaanə̂. A bá bwey bə lwándʉ́lá nə Ŋkɛ̧́ŋkɛ̧̂ Shíshim a njúl ná mwɔ̧ mə nyɔ́ɔ́ŋgʉ́d. 16 A bá nə́mə́ sá nə́ bɔ́ɔ́l búúd wâ bag ɔ *Izʉrəyɛ̂l bwə́ nyíŋgəg zə wə́ Zɛmbî wáŋ Yawé. 17  Mal 3.1, 23-24 (Bible Segond 4.6); Mat 17.10-13; Mak 9.13; Yuá 1.21A bá zə nə lâŋ mə́ Zɛmbî nə *shíshim nə ŋkul Eli nyə á bə nə ndɨ̂ yí. A bá zə sá ŋkwambʉlə mpə́dʉ́gá osɔ́ɔ́ŋgʉ́ bə́nɔ̂ŋ bwân. A bá nə́mə́ sá nə́ bɔɔŋg bwə́ á dʉ bə nə məlwə̂ wá bwə́ cɛ́ndʉ́g kuú njɔɔnd, bwə́ bə nə fʉg á otʉ́təlí ɔ búúd. Ntɔ́, a bá kwəmʉsa Cwámba kúl búúd í njúl nyə fwámɛ́ kwééshá.» 18  Mət 17.17; 18.11Zakarî mú cɨ nə éŋgəles nə́: «Mə músə cwúcwúúl, mudá waamə́ mə́ nə́mə́ jaas; mə e bá wámbʉlə sâ wó ŋgə́ cɨ nɨ ntʉdɛlɛ̂?» 19  Dan 8.16Eŋgəles mú bɛ̧sa nə nyə nə́: «Mə wə́ Gabryɛ̂l, mə jɨ mísh mə́ Zɛmbî dɨ̂, mə ŋgə sɛ̂y nə nyə. Nyə ámə ntɨ́ mə nə́ mə zə́g lésha nə wo, zə jaaw wo jɔ̧jɔ̧ mə́kə́l mə́nɨ. 20 Njɨ, nda wó mə́ ka bə kú *magʉlə íciyá byâm nə́, wo é bə fífî. Wo bá ji kú lás kə wɔ́ɔ́s jwɔ̂w ísâ mə́ ámə zə jaaw wo ínɨ í bá bwəma yí. Nəcé byáá í bá bwəma dáŋ wəlad.»
21 Í á bə na, kúl búúd jâŋ í ŋgə́ bwánd Zakarî. Buud bwə́ mú ŋgə káam nə́ a mə́ bul bwey nûŋ Mpáánzə́ Zɛmbî dɨ́ cwû.
22 Ja Zakarî nyə á ka cúwo tɔ́ɔ́n yí, nyə á bə kú ná nə ŋkul mə lésha nə buud. Bwə́ mú mpu nə́ a shí dʉ́g gúl sâ nûŋ fúm á ci dɨ́. Nyə á ŋgə fufə njɨ məbwə̂. Nyə á shwal bə fífî. 23 Ja nyə á shínal mɛ́ mwɔ̂w mə́ ísɛ́y yâ Mpáánzə́ Zɛmbî yí, nyə á ka nyiŋgə kə bwə́dɨ́.
24 Fwála mú cɔ̧́, mudá yé Ilísabet músə bə nə bum. A mú shwaaw tâŋ oŋkwoond otɔ́ɔn kú lwóya nyúul, a ŋgə́ cɨ nə́: 25  Mət 30.23«Sâ Cwámba mə́ sá mə wə́ ga. A mə́ ntɨ mísh mɛ́ mə́dɨ́ zə yîl mə shwôn mə́ á bə nə ndɨ̂ búúd bâm dɨ́ yí.»
Yésus mə bá byɛ̂l
26 Ja bum mə́ wɔ́ɔ́s Ilísabet ŋkwoond saman dɨ́ yí, Zɛmbî mú kənd *éŋgəles Gabryɛ̂l ŋgwə́la á Galilê bwə́ dʉ jɔ̂w nə́ Nazarɛ̂t yí. 27  Mat 1.16Nyə á kənd nyə nə́ a kə́g lésha nə ncwíyɛ̂ sás lʉ́ múdá í á bə wu nə́ Maríya yí. Sás dɔɔŋg í á bə nə cɛ̧ɛ̧lá bá nə Yósɛb, muud á bag ɔ *Dávid. 28 Eŋgəles mú nyíi Maríya njɔ́w cɨ nə nyə nə́: «Mə báág nə wo, Yawé jɨ nə wo, a mə́ sá mpaam nə jɔ̧ lâm.» 29 Iciyá ínɨ í mú sá Maríya mitə́dʉ́gá búbulə lúúd. A mú ŋgə jî lámʉ́d nə́ wâŋ mbií mə́bə́dá í kə́ nə́ jɨ. 30 Eŋgəles mú cɨ nə nyə nə́: «Maríya, kú bɛɛg fúndə. Nəcé wo mə́ bwəma nə ocúncɛ́sh ɔ́ Zɛmbî. 31  Iza 7.14; Mat 1.21; Luk 2.21; Mis 4.12Dʉgɨ́, wo zə́ bə nə bum, wo bá byá mwámudûm, wo gwiid nyə nə́ Yésus. 32  Iza 9.6; 2Sa 7.16; Mat 20.30-31A bá bə fwámɛ́ múúd. Bwə́ bá dʉ jɔ̂w nyə nə́ *Mwân mə́ Zɛmbî a gwɔ́w-gwɔ̂w. Zɛmbî wúsʉ́ Yawé mə bá yə nyə ijwûga í mpáámbə́ jé Dávid. 33  Dan 7.14A bá jwú nə bag ɔ *Yákwab kandʉgə á kandʉgə, ijwûga byé í ábʉ́lɛ́ bə nə məshíné.» 34 Maríya mú cɨ nə éŋgəles nə́: «Jâŋ í bá bə ntʉdɛlɛ́, mɛɛ kú fwo mpu múdûm?» 35  Mat 1.18; Luk 4.18Eŋgəles mú bɛ̧sa nə nyə nə «Ŋkɛ̧́ŋkɛ̧̂ Shíshim mə bá zə wódɨ́, ŋkul mə́ Zɛmbî a gwɔ́w-gwɔ̂w í mú búdal wo nda gúgʉ́wá í dʉ búdal múúd nə́. Gwə́ wə́ í bá sá nə́ mwân wó bá byá yɛ́ mə́ bá bə fééshá, bwə́ dʉ jɔ̂w nyə nə́ Mwân mə́ Zɛmbî. 36 Dʉgɨ́, mbyɛ̂l wô Ilísabet mə́ zə bə nə bum ícwúúlʉ́d. A bá nə́mə́ byá mwámudûm. Nyə muud bwə́ á dʉ cɨ nə́ a jɨ kundú yɛ́, bum mú nyə ŋkwoond saman dɨ̂. 37  Mət 18.14; Mat 19.26; Mak 10.27; Luk 18.27Mpug nə́ sâ cúgɛ́ nə ŋkul bwɛlɛ́ ntɔ̧ Zɛmbî.» 38 Maríya mú cɨ nə́: «Mə jɨ sɔ́ɔl məsáal mə Yawé. A sáág mə nda wó mə́ cɨ nə́.» Eŋgəles mú kyey.
Maríya mə kə́ dʉ́g Ilísabet
39 Nə́mə́ fwála dɔɔŋgʉ́ dɨ, Maríya mú ŋwa zhɨ́ɨ́ lɛɛlʉ́lə kə ŋgwə́la á kɔ́ɔ́mb Yudéa jísə́ mímbʉ́ŋ mimbʉ́ŋ yí. 40 A mú kə nyíi Zakarî dɨ́ njɔ́w, bə́da Ilísabet. 41 Ja Ilísabet nyə á gwág məbə́dá mə́ Maríya yí, mwân nyə á lugʉsa nyə mwɔ̧̂ dɨ̂, Ilísabet músə lwánd nə Ŋkɛ̧́ŋkɛ̧̂ Shíshim nə́ cwɔ́ɔ́. 42 A mú kɨ̂m məma ŋkwiimbyê, nyə nə́: «Wo jɨ nə ibwádán ntɔ̧ bɔ́ɔ́lʉ́gá búdá bɛ̂sh, mwân jɨ́ wo mwô dɨ́ yɛ́ jɨ nə́mə́ nə ibwádán. 43 Jɨ́ í mpú sâ nə́ nyɔɔŋgʉ́ mə Cwámba waamə́ zə́g mə́dɨ́ yí. 44 Nəcé dʉgɨ́, njɨ mə́lwə̂ mâm mə́ ámə gwág mə́bə́dá mwɔ̧̂ yí, mwân nyə ámə lugʉsa mə nə məshusʉg mwô dɨ̂. 45 Wɛɛ mə́ jəla, wɛɛ muud mə́ *búgʉla nə́ sâ jɛ̂sh Cwámba mə́ sá nə́ bwə́ jááwʉg wo yí í é bwəma yɛ́.»
Maríya mə ságʉ́sə́ Zɛmbî
46  1Sa 2.1-10Maríya mú cɨ nə́:
Zɛmbî waam, wo jɨ məma Zɛmbî.
47 Shíshim wâm í ŋgə kɔɔs nə məshusʉg
nəcé cʉgye waamə́ Zɛmbî.
48 Nəcé a mə́ bə́lɛ ntɨ mísh dʉ́g zhizhe lwaá dɛ́ ámudâ.
Haaw! Tɛ́ɛ́d fwála gaád buud wâ ikala byɛ̂sh bwə́ bá dʉ cɨ nə́: «mɛɛ mə́ jəla».
49 Nəcé Zɛmbî á ŋkul nyɛ̂sh mə́ sá mə məma ísâ.
Jínə́ dɛ́ dʉ́sə nə gúmə́ ntɔ̧ sâ jɛ̂sh.
50  Sôm 103.13, 17Lâm mə́cɛy yé wúsə nə́ bagə́
shú búúd bwə́ ŋwá nyə nə fúndʉ́gʉ́ wá kə wɔ́ɔ́s íkala ikala.
51  Mbá 5.15; 26.8A mə́ lwóya ŋkûl nyɛ́.
A mə́ sá nə́ buud bwə́ dʉ ŋkɛ̂ny mə́nyúúl wá bwə́ cɨ́ɨ́magʉ́.
52  Sôm 75.8; Mat 23.12; Zhk 4.6, 10A mə́ yîl íŋkácid i búúd íjiya í ící byáŋʉ́d wusə shí,
a bʉ̂n ózhizhe ɔ búúd gwɔ̂w.
53  Sôm 107.9; 34.11Buud bwə́ á bə nə məfúfə wá, a mə́ yə bwo zhwog tɔɔm
a nyiŋg búúd ɔ́ tɔɔm məbwə̂ ocwûd.
54  Msh 7.20; Sôm 98.3; Mət 17.7; 22.17A mə́ zə kwiid bag ɔ sɔ́ɔl məsáal yé *Izʉrəyɛ̂l,
a mə́ tə́dʉga lâm mə́cɛy yé,
55 nda nyə á kaag impáámbə́ bísʉ́
shú mə́ *Abʉraham bə́nɔ̂ŋ mpwoŋ buud nyɛ́ kandʉgə á kandʉgə nə́.
56 Maríya bá Ilísabet bwə́ á já je bə óŋkwoond olɔ́ɔl nə́ ndɛɛ́ Maríya músə nyiŋgə kə bwə́dɨ́.
Byélé mə́ Yuánɛs Nduu-buud
57 Wəla lʉ byɛyí í á ka wɔ́ɔ́s Ilísabet. A mú byá mwámudûm. 58 Nə buud bə́nɔ́ŋ bwə́ á bə jáŋ baŋ wá, nə mimbyɛ̂l myɛ́ bwə́ mú gwág nə́ Yawé mə́ bul gwág nyə cɛy lámʉ́d. Bə́nɔ́ŋ bwə́ mú ka zə taag.
59  Mət 17.12-13Jwɔ̂w mwân nyə a wɔ́ɔ́s mwɔ̂w mwɔɔmb yí, bwə́ mú zə nə́ bwə́ zə́ sá nyə ábɨwáág. Bwə́ mú cɛɛl gwiid nyə nə́ Zakarî nda sɔ́ɔ́ŋgʉ́. 60  1.13Njɨ nyɔɔŋgʉ́ mú cɨ nə́: «Mbɔ̂! Jínə́ dɛ́ wə́ Yuánɛs.» 61 Bwə́ mú cɨ nə nyə nə́: «Muud ŋgwúd nə ŋgwúd cugɛ́ nə jínə́ lʉ́ Yuánɛs njɔ́w búúd wʉ́n wɛ̂sh dɨ̂.» 62 Bwə́ mú dʉ lésha nə sɔ́ɔ́ŋgʉ́ mwân dʉ fufə njɨ məbwə̂ jílə nyə jínə́ á cɛ́ɛ́l gwiid mwân yí. 63 Sɔ́ɔ́ŋgʉ́ mwân mú gwáámb nə́ bwə́ yə́g nyə kwóógʉ́ nə́ a zə́g cilə cínɔŋg. A mú cilə nə́: «Jínə́ dɛ́ wə́ Yuánɛs.» Buud bɛ̂sh bwə́ mú bul káam. 64 Seegya ntâg nə́ Zakarî mpu mə́ bâŋ, jûm mú nyə fʉlî nə́ a je lás. A mú shwal bʉ̂n kə́l ŋgə yə Zɛmbî məshwúmb. 65 Buud ɔ́ baŋ bɛ́ bwə́ mú bə nə fúndʉ́gʉ́. Nə́ ndɛɛ́ buud bwə́ mú ŋgə bwiiŋg lâŋ á isâ í á sɨ̂y ínɨ shí Yudéa á mimbʉ́ŋ nyɛ̂sh. 66 Buud bɛ̂sh bwə́ á gwág lâŋ wɔɔŋg wá bwə́ á bə kú bwɛlɛ yîl lâm cínɔŋg. Bwə́ mú dʉ jî nə́: «Múmwán jɔɔŋg í bá bə jɨ́ e? Bʉ́bə́lɛ́, ŋkul mə́ Yawé í á ŋgə nyîn cʉg mə mwân wɔɔŋgʉ́d.»
Zakarî mə cúndə cúndə́ mə́ Zɛmbî
67 Mwân sɔ́ɔ́ŋgʉ́ yé Zakarî mú lwánd nə Ŋkɛ̧́ŋkɛ̧̂ Shíshim nə́ cwɔ́ɔ́, a mú cúndə cúndə́ mə́ Zɛmbî, nyə nə́:
68  Sôm 41.13; 72.18; 111.9; Luk 4.18-21; 7.16; 19.44Gúmə́ nə Yawé, Zɛmbî á *Izʉrəyɛ̂l
nəcé a mə́ kwiid kúl búúd jé, yîl bwo mənyámád.
69  Sôm 132.17; Mat 20.30-31A mə́ wééshʉli sə́ ŋkácid cʉgye
mpwoŋ buud mə́ sɔ́ɔl məsáal yé *Dávid dɨ̂.
70  Rom 1.2; Iza 9.1-6; Msh 5.1-3Nyə a shí bwey dʉ jaaw kɛ́ɛl dɔɔŋgʉ́,
*buud ɔ mícúndə́ bɛ́ nyə á fɛ́ɛ́sh yág wá dʉ jaaw.
71  Sôm 106.10Nyə á kaag nə́ a bá zə yîl sə́ mə́nyámá mə́ mízhízhíŋ mísʉ́d,
a yîl sə́ məbwə̂ mə́ bɔɔŋg bwə́ ŋgə́ mpii sə́ wád.
72  Sôm 106.45; 105.8-9; Ləv 26.42A mə́ lwágʉlə nə́ a jɨ nə lâm mə́cɛy nə odâ;
a mə́ tə́dʉga sɔ̧ nyə á sá nə bwo yí.
73  Mət 22.16-18Nəcé nyə á kɛɛn bʉ́bə́lɛ́ nə Dâ *Abʉraham nə́ í bá bə nə́
74  Tit 2.12, 14á ká shîn yîl sə́ mə́bwə̂ mə́ búúd bwə́ ŋgə́ lúmbʉli nə sə́ wá dɨ,
sə́ mə́ bá dʉ yə nyə gúmə́ kú nə ifwaas,
75 sə́ ŋgə́ lwóya nə́ sə́ bʉ́sə buud bɛ́,
sə́ ŋgə́ cʉgə tʉ́təlí nyə́dɨ́ míshʉ́d,
ŋgə cʉgə nda búúd ɔ kúl jé bwə́ jə́lá nə cʉgə nə́,
sə́ bə ntɔ́ mwɔ̂w mə́ cʉg mə́sʉ́ mɛ̂sh.
76  Mal 3.1; Mat 11.10; Mak 1.2; Luk 7.27Múmwán, bwə́ bá dʉ jɔ̂w wo nə́ *muud micúndə́ mə́ Zɛmbî á gwɔ́w-gwɔ̂w.
Nəcé wo bá kə́ Cwámba shwóg, kə kwambʉlə nyə zhɨɨ́
77  Zhe 31.34kúl búúd jé í mpúg nə́ a ŋgə zə nə́ a zə́ cʉg bwo,
juu bwo nə *misə́m myáŋ.
78  MmN 34.6; Iza 60.1-2Zɛmbî wúsʉ́ jɨ bul bə nə lâm mə́cɛy.
A mə́ ntɨ sə́ məŋkɛnya mə́ ŋgə́ zhu gwɔ̂w
nda mɔɔŋg mə jwɔ̂w ja í dʉ cúwo yí,
79  Iza 9.1, 5; 42.6-7; Mat 4.16mə́ zə́g kwan bɔɔŋg bwə́ ŋgə́ cʉgə yídʉ́gʉ́ shwɨy dɨ́ wá,
mə́ zə́g sá nə́ sə́ cʉ́gəgí nə́ shɛɛ.
80 Mwân nyə á ka nə́mə́ ŋgə wɨ̂y, *shíshim yé ŋgə́ ŋwa ŋkul. Nyə á dʉ ji mə́shí mâ shwééshá nə́ ndɛɛ́ kə wɔ́ɔ́s jwɔ̂w nyə á kə lwóya nyúúl kúl búúd jé dɨ́ yí.

1:3 Mis 1.1

1:5 Abiya: 1Ib 24.7-19

1:9 MmN 30.7-8

1:13 1.60, 63

1:15 Ilŋ 6.3; OoM 13.4-5; Luk 7.33

1:17 Mal 3.1, 23-24 (Bible Segond 4.6); Mat 17.10-13; Mak 9.13; Yuá 1.21

1:18 Mət 17.17; 18.11

1:19 Dan 8.16

1:25 Mət 30.23

1:27 Mat 1.16

1:31 Iza 7.14; Mat 1.21; Luk 2.21; Mis 4.12

1:32 Iza 9.6; 2Sa 7.16; Mat 20.30-31

1:33 Dan 7.14

1:35 Mat 1.18; Luk 4.18

1:37 Mət 18.14; Mat 19.26; Mak 10.27; Luk 18.27

1:46 1Sa 2.1-10

1:50 Sôm 103.13, 17

1:51 Mbá 5.15; 26.8

1:52 Sôm 75.8; Mat 23.12; Zhk 4.6, 10

1:53 Sôm 107.9; 34.11

1:54 Msh 7.20; Sôm 98.3; Mət 17.7; 22.17

1:59 Mət 17.12-13

1:60 1.13

1:68 Sôm 41.13; 72.18; 111.9; Luk 4.18-21; 7.16; 19.44

1:69 Sôm 132.17; Mat 20.30-31

1:70 Rom 1.2; Iza 9.1-6; Msh 5.1-3

1:71 Sôm 106.10

1:72 Sôm 106.45; 105.8-9; Ləv 26.42

1:73 Mət 22.16-18

1:74 Tit 2.12, 14

1:76 Mal 3.1; Mat 11.10; Mak 1.2; Luk 7.27

1:77 Zhe 31.34

1:78 MmN 34.6; Iza 60.1-2

1:79 Iza 9.1, 5; 42.6-7; Mat 4.16