Baluwa ya Paulo kwa wanhu wa ako
Lumi
Ulongozi
Kitabu cha Walumi chogesigwa chandikigwa na mtumigwa Paulo hagati ya mwaka wa 54 na 58 toka kuvumbuka kwa Kilisito. Kipindi acho Paulo kakala hanatembelela Lumi avo kaigala baluwa ino kuwalagiza wanhu wamtogole Yesu ako Lumi, wose Wayahudi na wanhu haweli Wayahudi. Baluwa ino kayandikila kudibuga da Kolinto kuyakalile kipindi acho. Paulo kandika baluwa ino muladi wanhu wa isi zose wamtogole na kumtegeleza Yesu Kilisito (Sula ya 16:26).
Kitabu cha Walumi acho kitabu muhimu kwa wanhu wamtogole Yesu kila hanhu kila kipindi mbuli ya vija viyalongile Paulo, ukombozi ulinao kubitila Yesu Kilisito. Vivija Paulo kalumbiliza Mbuli Inogile ya Yesu Kilisito na lagano da umwaka. Wanhu wengi woifunza mbuli woibamilila kuwa mbuli ng'hulu mna ikitabu iyo ya sula ya 1:16 ilonga, “Siyonela kinyala bule Mbuli Inogile, kwavija ina udahi wa Mulungu wakumkombola munhu yoyose yotogola, tanhu kwa Wayahudi, abaho kwa wanhu haweli Wayahudi.” Mwambu wa ichanduso wa kitabu cha Lumi (Sula ya 1-12) ni mbuli za mgati ng'hani za Seoloji na mwambu uyagwe (Sula ya 13-15) una mafundizo mengi ga kusang'hana kwa ugima wa wanhu wamtogole Yesu.
Mbuli zili mkitabu
Miyanza mingi Paulo kosonga kwandika baluwa zake kwa kuitambula mwenyego na kolonga nani yandike (Sula ya 1:1-15).
Abaho kokwandika mbuli ya wanhu viweli na ukombozi viudahika kubitila Yesu Kilisito (Sula ya 1:16-11:36).
Abaho Paulo kolava mafundizo gayagwe mbuli vija wanhu wamtogole Yesu viwokala (Sula ya 12:1-15:13).
Komambukiza ikitabu kwa kulava ndamuso kwa wanhu wamtogole Yesu mna ikibumbila ako Lumi (Sula ya 16).
1
1 Niye Paulo, na mtumwa wa Yesu Kilisito na mtumigwa, nisaguligwe na ng'hemigwe na Mulungu niwapetele wanhu Mbuli yake Inogile.
2 Mbuli Inogile ilongigwe na Mulungu toka mwaka kubitila watula ndagu zake, kamba viyandikigwe mna Maandiko Gang'alile. 3 Mbuli ino Inogile yomulonga Mwana wa Mulungu, Mndewa wetu Yesu Kilisito. Heyo kawa munhu kwa kuvumbuka mulukolo lwa Daudi. 4 Kwa nzila ya Loho Yang'alile, kalagusigwa kwa udahi mkulu kuwa Mwana wa Mulungu kwa kuzilibuligwa kwa wafile nayo yuyo Yesu Kilisito Mndewa wetu. 5 Kubitila heyo na kwa mbuli ya twaga jake tubokela ng'hekewa na tuwa watumigwa, tuwalongoze wanhu wa isi zose wategeleze kwavija womtamanila. 6 Vivija mweye mwa mna iwanhu wasaguligwe kuwa wanhu wa Yesu Kilisito.
7 Avo nowandikila mweye mose mukala ako Lumi, mweye munogeligwe na Mulungu na kawasagula muwe wanhu zake wang'alile.
Ng'hekewa na tindiwalo kulawa kwa Mulungu Tataetu na Mndewa Yesu Kilisito vikale na mweye mose.
Kumgwaa nhogolwa Mulungu
8 Tanhu, nomgwaa nhogolwa Mulungu wangu kubitila Yesu Kilisito mbuli ya mweye mose, kwavija kumtamanila kwenu Mulungu kuhulikigwa na wanhu wose wa mwiisi. 9 Mulungu inimsang'hanila kwa moyo wangu wose, kwa kuwapetela wanhu Mbuli Inogile ya Mwanage, ayo yolola kuwa nowakumbuka mweye, 10 miyanza mingi nahampula Mulungu. Nompula Mulungu yahalonda, yatende idahike niwatembelele mweye sambi. 11 Nosulukila ng'hani niwone, muladi niwatende mumwede kiloho na niwagangamize. 12 Niye ng'hala nifambula vino, wose mweye na niye tuigangamize, tamanilo jangu kwa Mulungu dowagangamiza mweye na tamanilo jenu kwa Mulungu donigangamiza niye.
13 Ndugu zangu nolonda mujuwe, miyanza mingi nilonda kuwatembelela, lakini mhotigwa kutenda avo mbaka sambi. Nilonda kumwenu mweye wanhu wamtogole Mulungu kamba vija viwatogole wanhu wayagwe haweli Wayahudi. 14 Nina ng'honde ya kuwapetela wanhu wose, Wagiliki na haweli Wagiliki, wabala na wabozi. 15 Lekaavo nosulukila ng'hani vivija niwapetele Mbuli Inogile mweye mukala ako Lumi.
Udahi wa Mbuli Inogile
16 Siyonela kinyala bule Mbuli Inogile, kwavija ina udahi wa Mulungu wakumkombola munhu yoyose yotogola, tanhu kwa Wayahudi, abaho kwa wanhu haweli Wayahudi. 17 Kwavija Mbuli Inogile yogubula vija Mulungu viyowatenda wanhu wanoge mgameso gake. Mbuli ino yotendeka kwa kutamanila, kusongela haichanduso mbaka kuuhelelo. Kamba Maandiko Gang'alile vigalonga, “Munhu yatendigwe kanoga na Mulungu, kokuwa mgima kwa kumtamanila.”
Kwiha kwa wanhu
18 Mulungu kaigubula ng'hasiliki yake kulawa kuulanga mbuli ya gehile gose na nzambi za wanhu, awo kwa gaja gehile gowosang'hana woukimila ukweli sekeujuwike. 19 Avo gose gotenda Mulungu yajuwike kumwao gagubuligwa, kwavija Mulungu mwenyego kawagubulila. 20 Toka Mulungu yaumbe isi, udahi wake wa mazuwa gose na vija viyali, hamoja havoneka kwa meso, lakini vojuwika kwa kulola vinhu viyaumbile Mulungu. Avo wanhu hawadaha bule kuigombela! 21 Wamjuwa Mulungu, lakini hawamgwaa ukulu, hebu kumgwaa nhogolwa, magesa gao gamema ubozi, mizoyo yao imema ziza. 22 Wenyego woitapa wabala kumbe wabozi. 23 Woleka kumgwaa ukulu Mulungu yeli mgima siku zose, wovigwaa ukulu vinyago, viigalile na wanhu wofa na ndege na wanyama na wang'onyo wotambala.
24 Avo Mulungu kawaleka wasulukile gehile mmizoyo yao, na woitendela vinhu vigela kinyala mzing'huli zao. 25 Wougalusa ukweli wa Mulungu kwa uvizi, wovitambikila na kuvisang'hanila vija viyaumbile Mulungu na womuleka ija Yaumbile, heyo yolondeka kutogoligwa siku zose. Ona!
26 Kwavija wotenda vino, Mulungu kawaleka wawinze mbuli zigela kinyala mbaka watwanzi waleka kuwasa na wambigalo na woilonda wao kwa wao. 27 Wambigalo vivija woleka kuwasa na watwanzi, woilonda wao kwa wao. Wambigalo kwa wambigalo woitendela mbuli zigela kinyala, avo waigalila wenyego nhaguso ilondeka kwa gaja gowosang'hana.
28 Kwavija wanhu awo walema kumjuwa Mulungu kwa nzewele zao, Mulungu nayo kawaleka wakweleleze nzewele zao zihile, nao wasang'hana mbuli zigomesigwe kusang'hanwa. 29 Wanhu wano wamema gose gehile, kwiha na umelo na wogevuza wayagwe. Wamema migongo na ukomaji na ndwagi na uvizi na magesa gehile. Wolonga wayao, 30 woivizila, womwihila Mulungu, wanhu weli na nyodo, wasede wanhu weli na magoda, wanhu wogesa nzila ziyagwe za kutenda gehile. Hawawategeleza tatazao na mamazao, 31 waduhu nzewele, hawatenda ziwalongile, hawawanogela wanhu na waduhu bazi kwa wanhu wayagwe. 32 Wajuwa malagizo ganogile ga Mulungu golonga wanhu wotenda mbuli azo wolondeka wafe. Hawahelele kutenda mbuli azo ziiyeka lakini vivija wowagwaa pala ukulu wanhu wotenda mbuli zizo.