alabaster Alabasta og yiḳ ġelönġ veroo ti. Denesemu buayo lu nġaa raḳ, beyi monë böpata.

alam-deneḳo-takës Alam Yuda denelë hir alam sën deneḳo takës lo paya, in deraḳ ni bë denetetuhin sir gedeneggodeḳ hir monë vahi sevöḳ, gaḳ su deneḳo takës niröp rë.

Asia Asia sënë og distrik ti dus vu Epesus lu Kolosi, gaḳ su nyëġ böp Asia sën Saina lu Sapan gedob vahi sagu lo rë.

Babulon Babulon og nyëġ böp ti. Rëḳ loḳ 1Pt 5:13 Pita netahu raḳ nyëġ böp Rom sën neġin dob pin lo. Log alam vahi yiḳ kwaj nevo sën Jon peggirin raḳ Babulon loḳ Nebë Pesepsën 14:8 lo bë yiḳ maḳ nebë saga ving. Rëḳ alam vahi kwaj nevo bë peggirin raḳ mehönon pin sën nij nelëlin Kerisi losho yi alam bedenesis beġö vu sir lo. Om Anutu rëḳ kevoh alam nebë sënë bemalaj nama na veröḳ yi.

Belsebul Arë Belsebul sënë, og alam Kanaan hir anutu kuungsën ti arë. Lob alam Yuda denenër raḳ memö nipaya hir ggev böp Satan ving. Om sën denelë bë Yesu nevonġ bememö nipaya to deneya in mehönon, lob kwaj nevo bë maḳ memö nipaya hir ggev Belsebul neloḳ vu yi menetii. In Belsebul og memö nipaya hir ggev, om maḳ memö deneggönengin yi.

Buk-ggöksën-yi Alam Yuda kwaj nevo buk sën Anutu ḳo sir vër in Ejep wirek lo yoh vu ta pin. In loḳ buk saga, og Anutu yi angër ggök alam Israel geya mesis alam Ejep naluj aġuu pin. Om sën denenër buk sënë arë nebë Buk-ggöksën-yi, lob deneḳo raḳ yoh vu soda dahis ti neyoh vu ta.

Buk-sewahsën-yi Alam Yuda denesepa loḳ Anutu yi horek bedenesewah yoh vu buk sën netu nemadvahi-bevidek-luu lo pin. Rëḳ gwëbeng sënë og hil nanër buk sënë bë Sarerë, log hil kwad nevo buk sën Yesu kedi raḳ yah vu bedub lo behil nesewah loḳ genehalë Soda. Alam Yuda denenër bë su degevonġ huk doḳ Buk-sewahsën-yi. Log deneḳo buk mewis raḳ loḳ siks krök sehuksën beneya rot beyah neto siks krök sehuksën ngwë ggökin, lob neggovek ya gengwë neverup nebë saga. Om sën dus neraḳ Buk-sewahsën-yi, og su deyoh vu bë degevonġ huk doḳ siks krök sehuksën rë, in sagaḳ detöḳ ya Buk-sewahsën-yi.

Davit yi mewis/degwa vu Davit Alam Yuda denenër mehö sën deneġin lo bë Kerisi, log denenër arë ngwë raḳ yi ving nebë Davit Nalu. Rëḳ mu su Davit nalu yönon rë gaḳ Davit diiḳ yö wirek, rëḳ alam Yuda denesupin naluj lo, buj lo, tavaj lo, ḳenuj lo, gehir mewis lo pin loḳ yah ti medenenër bë naluj. Om nabë hil pekwë doḳ hil ayed niröp, og hil nanër Kerisi nabë: Davit yi mewis, ma, degwa vu Davit. Davit sënë og alam Israel hir mehö- los-bengö ti sën Anutu ggooin raḳ beloḳ yah Saul ben wirek rot lo. Yi mehö-los-bengö niwëëk ata besupin Yuda degwa nemadluho-bevidek-luu lo pin yah revuh ti barëj böp raḳ, om delë yi bë hir mehö-los-bengö soġek gedeneḳo arë raḳ.

denepekwë monë Nabë alam Rom debaġo nġaa vu alam Yuda, og denebaġo raḳ yö hir monë vu sir. Galam Yuda yö hir monë neggëp ving, rëḳ mu yö agga ngwë. Om nabë mehöti kwa nevo bë getunġ monë seriveng vu Anutu, og su rëḳ getunġ alam Rom hir monë natu seriveng rë. Gaḳ getunġ alam Yuda yö hir monë niröp natu seriveng og mëm yoh vu. In denenër bë alam Rom hir monë og nipaya gesu yoh vu rë. Om sën alam la denedo loḳ dub-vabuung-böp, in nabë mehöti kwa bo nabë getunġ seriveng rëḳ ḳol alam Rom hir monë mu, og depekwë yi monë doḳ nah alam Yuda hir monë. Log denejom monë teka vër raḳ sën depekwë agi ving.

gemul Gwelë na mul

Genesaret Genesaret og nġaggee böp Galilea arë ti sënë, garë ngwë nebë nġaggee böp Tiberias. Yiḳ deḳol alam Rom hir mehö-los-bengö Tiberius arë sënë medenër raḳ nġaggee geraḳ begganġ-bu ti ving.

go Yesu tateḳin yi ġaġek sënë vu sir raḳ ḳele pik, in yö nare bej beyö deraḳ nġaa saga ni nivesa. Rëḳ he pekwë ġaġek sënë manër raḳ yom go in hil nġo naraḳ go yi aggata ni menehero. Mt 24:32; Mk 13:28; Lk 21:29. Gehe ḳevu raḳ hil nġo hil nġaa vahi ving nebë saga, in hil nġo naraḳ hir aggata ni.

gerah navimin Gwelë na rah navi

gwerah navimin Gwelë na rah navi

Herot Nabë gwelë ggev sën Herot, og rëḳ kwam kwam nabë ti tena. In Herot lubeluu. Ngwë muġinsën sën denenër yi bë Herot Böp, sën sis hurmahen vu Betlehem medediiḳ lo, log diiḳ ving nebë sën ġaġek neggëp loḳ Mt 2:19 lo. Log tum nalu arë nebë Herot Antipas, lob yi sënë sën ketöv Mehö-neripek-alam Jon kwa lo. Log Herot Böp bu arë nebë Herot Agripa I. Sën tunġ Pita loḳ ya ḳarabus loḳ mëm bebën yom lov ahë mediiḳ lo. Ġaġek raḳ sënë meneggëp loḳ Sn 12. Log Herot ti sën, Herot Böp tava bedenenër bë Herot Agripa 2 lo, ḳo avëhnö Bernisi sën luho amaj timu lo netu venë. Log avëhnö ngwë Drusila beraḳ vu kiap Peliks sën Rom ti lo. Yiḳ Agripa sënë sën luho venë yam medo denenġo Paulus genevonġ yi ġaġek ggëp Sisarea lo. Gwelë doḳ Sn 25:13 bena rot.

Jon nalu Simon Pita ama Jon yö ngwë. Su Jon sën kevu Yesu bengö lo rë, gesu Jon sën mehö neripek alam lo rë.

kap Yesu peggirin ġaġek sënë menër raḳ bë nanum doḳ kap. Rëḳ mu sënëḳ nenër raḳ nġaa nisanġsën sën rëḳ natöḳ vu yi lo. Mt 10:22. Log nër raḳ kap sënë, genër raḳ bël-ripeksën ving meneggëp loḳ Mk 10:38 ving, og bël-ripeksën saga, yiḳ peggirin raḳ sën bare jaḳ ḳelepeḳo menadiiḳ lo. Loḳ Mt 26:39; Mk 14:36; Lk 22:42, og yiḳ nër kap ggökin, rëḳ he ḳevu niröp loḳ saga bë ‘maggin’.

ḳelepeḳo Nabë mehöti nadiiḳ jaḳ ḳelepeḳo og nġaa nimumsën böpata rot. Om alam sën denevonġ nġaa nipaya lo, og gavman deyoh vu bë deketöv kwaj ma, degelu sir jaḳ ḳele medenadiiḳ, rëḳ mu denesis raḳ ya ḳelepeḳo in bë hir alam nij namum böpata. Denevonġ in bë alam sën nij paya veröḳ yi lo denadiiḳ jaḳ los nij gesanġ ata. Rëḳ alam Yuda los Rom devonġ Anutu Nalu Yesu Kerisi mediiḳ raḳ ḳelepeḳo nebë alam nij paya saga, gesu deggönengin rë. Log Yesu nër bë alam desepa doḳ yi medekerë maggin jaḳ buk, rëḳ peggirin raḳ ḳelepeḳo. Gwelë doḳ Mt 10:38, 16:24; Mk 8:34, 10:21; Lk 9:23, 14:27

Kerisi Alam Yuda denevo kwaj in mehö sën denenër arë nebë Mesia lo bë rëḳ nam. Log denenër arë sënë loḳ Grik ayej bë Kerisi. Arë sënë degwa nebë: Mehö sën Anutu ggooin raḳ in bë geḳo hil nah vu yi. Om nabë gwelë Yesu arë ngwë sën Kerisi agi, og yiḳ degwa nebë sënë.

Levi Alam sën denenër sir bë alam Levi lo, og sir saga depum raḳ Yakop nalu Levi, lob Anutu ggooin sir saga mu raḳ in bë dedoḳ vu alam-deneḳo-seriveng medegevonġ huk doḳ dub-vabuung ayo. Rëḳ mëm yiḳ alam Levi sën depum raḳ Levi yi mewis ti sën Aaron lo mu sën yö denetu alam-deneḳo-seriveng in debesi.

mana Mana og yiḳ nos sën Anutu nevo vu alam Israel yoh vu buk yö vu wirek loḳ buk sën deneyoh nyëġ-yu-meris medeneya lo. Denenër nos sënë arë nebë mana, gedegwa nebë ‘Va ti saga?’

mastet Mastet og alam Yuda hir jojeng ti. Mastet ġahis og mahen rot, genos vahi pin ġahis kesuu, rëḳ kip berig kesuu jojeng vahi pin beböp nebë paya ti.

mehö-neḳo-takës Gwelë nah sën he ḳevu ġaġek raḳ alam-deneḳo-takës meneggëp nyë lo.

mul Matai lu Markus denenër bë Yudas mul Yesu in bë tato yi niröp vu alam-beġö-yi. Ġaġek sënë su ġaġek nipaya rë, gaḳ yiḳ alam Yuda yö hir aggata nebë sënë. Yuda maluh su denejom nemaj nebë sën hil gwëbeng-ë rë, gaḳ yiḳ denemul hir alam benġij in bë tato nabë ahëj neving sir. Rëḳ mu Yudas og vonġ paya in peggirin nġaa nivesa sënagi yah tu nipaya in mul Yesu in bë tato yi ranġah vu alam-beġö-yi.

mur Mur sënë yiḳ marasin nimenġëës ti beyi monë böp. Denenum los wain in bë navij su gesanġ böp lob devo vu Yesu raḳ ḳelepeḳo rëḳ su num rë. Log denerikin raḳ hir heljënġ ving in bë su nivë na pevis.

najom nema Paulus kevu vu Kerisi-yi-alam bë ahëj geving sir og degemul sir, rëḳ he pekwë niröp loḳ hil ayed bë denajom nemaj in hil najom nemad menaraḳ ni.

nerah Gwelë na rah navi

niḳegwi Alam Yuda denekepain nġaa ti og denevonġ nebë sënë in bë mehö ngwë degepuh og dejaḳ ni, om denevesi ḳele ti niḳegwi medenejegwi raḳ kepasën. Denejegwi ḳele niḳegwi sënë raḳ hir ḳapiya, geveluung avi lu nġaa nġahisekë, lob denetunġ yö hir ḳanaḳ agga ti ti raḳ. Om nabë mehö ngwë kehe ḳele niḳegwi gegelë yi ḳapiya, ma, doḳ na yi begganġ ayo, og ala rëḳ jaḳ ni in ḳele niḳegwi puvin geḳanaḳ vonġ paya gemehö nipaya saga su yoh vu bë semu nah rë.

oliv Oliv yiḳ ḳele ti denegga anon gedenepip meru menare in denevesi nos raḳ yoh vu buk gedenetetuḳ raḳ nos medenegga ving. Log denetöö loḳ hir ram in natum buk vu sir. Oliv anon og nebë vasuung anon rëḳ nenyëm nebë döleng.

Paradis Alam Yuda denër Paradis rak huk malanġeri sën Anutu tunġ Adam luho Eva loḳ vu nyëmuġinsën lo. Lob kwaj nevo bë alam nij vesa denadiiḳ loḳ mëm na demedo doḳ nyëġ saga in lob degeġin buk sën Anutu genġo ġaġek lo.

Parisai Alam Parisai og alam Yuda yu ti sën detu alam horek yi. Deneggöneng in nġaa pin sën nevonġ benij ngöhek neraḳ lo. Sir alam ggev bedenesepa loḳ alam hib hir horek pin medenepiiḳ vu los dahis in bë su dekeyëh ti. Denevonġ ving bë angër los nġaahur lu nġaa denedo, log denenër bë hil nadiiḳ rëḳ hil su rëḳ malad nama na veröḳ yi rë, gaḳ hil rëḳ bare na Anutu mala beseggi hil ġaġek bebo nyë vewen doḳ nah vu hil. Denelë Yesu paya medenesis beġö vu yi in su nesepa loḳ alam hib wirek hen hir horek pin sën yö denesepa loḳ lo rë.

pik Ḳele pik sënë yiḳ nos ti banon nebë jabuk. Alam Yuda denevaroh ḳele sënë loḳ hir huk lu nġaa, in nengën nivesa.

praginsëj Praginsëj og ḳele ti niḳegwi beyi monë böp. Alam Yuda devesi in reggu nivesa berup na tagwaveḳ doḳ dub-vabuung-böp lu nġaa.

rah navi Alam Yuda hir horek wirek hen nër bë: Nabë avëh ti geḳo nalu maluh ti geto, beyi buk natu nemadvahi-bevidek-löö jaḳ, og degerah navi. Lob horek niwëëk besu deyoh vu bë dekeyëh rë, om nabë buk saga baleḳ Buk-sewahsën-yi ti, og yiḳ denerah loḳ, gesu deneggöneng rë. Om sën loḳ Jn 7:22 Yesu nër yah vu sir in sën ahëj sengën vu yi bë keyëh Buk-sewahsën-yi in sën nevonġ mehöti benivesa raḳ loḳ lo, rëḳ yiḳ sir ving. Denejom horek wirek hen sënë ahon medenekeyëh Buk-sewahsën-yi ving.

Sadukai Alam Sadukai og alam Yuda yu ti. Sir alam böp medeneġin dub-vabuung-böp. La og alam-deneḳo-seriveng, log ti og tu alam-deneḳo-seriveng hir yuseḳë. Denepiiḳ vu horek pin sën Anutu vo vu Moses wirek lo medesepa loḳ. Rëḳ su denevonġ ving bë angër los nġaahur lu nġaa denedo rë, gedenenër bë hil nadiiḳ bemalad nemaya veröḳ yi gaḳ hil ḳenud su ya denedo rë. Om sën denelë Yesu paya gedenesis beġö vu yi in su nesepa loḳ sir rë.

salpa Salpa og yiḳ ġelönġ nisanġsanġ ti. Yoh vu bë natum mega hil. Ġenatöḳ vu gëp dob len la, gevu ḳedu sën netetap lo. Netetap og salpa netum ving gereggu nipaya verup neya.

Samaria Alam Samaria og su alam Israel soġek rë. In dekehe sir vër in alam Yuda loḳ Davit bu Rehoboam yi buk, log deḳo alam-yu-ngwë la vu Asuria yam belosho desarömin sir, rëḳ yiḳ denejom raḳ vu Anutu soġek. Rëḳ mëm su denegga raḳ alam Yuda rë, gesu deneya dub-vabuung-böp Yerusalem rë, gaḳ losho alam Yuda denelë sir paya. Lob yö denejom raḳ vu Anutu vu ḳedu Gerisim ggëp yö hir dob.

Silvanus Silvanus arë ngwë nebë Silas sën hil nehalë loḳ Sinarë Hir Huk bë neloḳ vu Paulus in huk rot lo.

Sisar Alam Rom detu ala medeneġin alam Yuda, lob alam Yuda denetë takës vu sir. Lob alam Rom denenër hir mehö-los-bengö loḳ ayej bë Sisar.

takës Gwelë doḳ sën he ḳevu ġaġek raḳ alam-deneḳo-takës meneggëp nyë.

Teopilus Lukas kevu Yesu bengö ya vu mehöti arë nebë Teopilus lob kevu Sinarë Hir Huk ya vu Teopilus ving. Lukas og yiḳ yi dokta-niraḳsën-yi ti, rëḳ neḳo loḳ nyëġ in bë nanër Yesu bengö ranġah geving. Om nabë gwelë doḳ Sinarë Hir Huk og nekevu ngwë nebë ‘sir’ log nekevu ngwë nebë ‘he’, in nedo buk vahi ving sir log buk vahi og su nedo ving sir rë.

Tiberias Tiberias og yiḳ nġaggee böp Galilea arë ti, gare ngwë nebë Genesaret. Log nyëġ ti arë nebë Tiberias ving. Yö nedo nġaggee böp nenga.

wain mewis Alam Yuda denetöö wain loḳ ya memëk navi, log deneduu avi niwëëk menedo. Lob buk sën denetöö loḳ ya nyëdahis lo, og yiḳ wain ahë yes, rëḳ mëm yö medo nesol memëk navi bemëm niwëëk neraḳ. Om nabë denatöö wain mewis doḳ na memëk navi muġeng, og ahë seḳë raḳ om rëḳ nakweeḳ lob wain keseh megeto mena.

wël Wël sënë og denepip ḳele oliv anon bedeneḳo meru, lob denevesi hir nos raḳ, gedenerikin raḳ navij, gedenetöö loḳ ya hir ram in natum vu sir.

wit Wit og yiḳ nos mahen ti nebë padi.

yiist Yiist og yiḳ nġaa mahen teka rëḳ denetee los parawa, lob neköd parawa menerig, lob mëm denevesi brët raḳ.