BİRDE ÜÇ OLAN, YARATAN, BEDEN ALAN,KEFARET EDEN TANRI

God as Triune, Creator

Incarnate, Atoner

(Müslümanların itirazlarına verilen bir yanıt ve

Felsefeye ilişkin savunma içeren bir makale)

(A Reply to Muhammadan Objections and an Essay in Philosophic Apology)

W. H. T. Gairdner

HİNDİSTAN İÇİN HIRİSTİYAN EDEBİYATI TOPLULUĞU

MADRAS ALLAHABAD CALCUTTA RANGOON COLOMBO

BÖLÜM I

Birde Üç Olan Tanrı

Bu bölümü Üçlü Birlik öğretişinin hem Kutsal Kitap’ta bulunan kanıtları, hem de bu öğretişin Hıristiyan topluluğu tarafından her zaman onaylandığını belirten tarihi kanıtları ile birlikte sunarak hazırlamak elbette mümkün olurdu. Ama bu tür sunumlar daha önce yeterince sık yapılmıştır; ve İslamiyet’in, bu öğretişe Kutsal Kitap’a ait olmadığını söyleyerek saldırıda bulunması, mantıksızlıktır. Hatta Kutsal Yazıların kendileri bile bu öğretişin ‘mantıksızlığı’ ve bu öğretiş ile bağlantılı olan Beden Alma ve Kefaret Etme konuları nedeni ile reddedilirler. Bundan dolayı şimdi yapmak istediğimiz, Hıristiyan konumunun mantıksız olduğuna duyulan bu inancın bir hata olduğunu göstermeye çalışmaktır; ve bu öğretişlerin, öncelikle kendi kapsamları içinde felsefe konusuna ait oldukları; ikinci olarak da Tanrı’ya duyulan inancı – Tek, Kutsal ve Seven – daha az değil, daha çok kolaylaştırdıkları üzerinde durmaktır.

O zaman gelin, işe, bu iki yönlü gerçeği, Birlik’teki Üçlü Birlik öğretişine uygulamak ile başlayalım. Açıklamak istediğimiz nokta şudur: bu öğretişe karşı ileri sürülen temel felsefi itirazlara yanıt vererek öğretişin mantıklı olduğunu belirtmek ve ikinci olarak bu öğretişin gerçek bir Tanrı inancını zorlaştırmadığını, aksine kolaylaştırdığını ifade etmek istiyoruz.

Ortaya konan ve yanıtlanan beş felsefi itiraz.

i.’Baba’ ve ‘Oğul’ ifadelerinin Tanrı’yı değersiz kıldığı itirazı hakkında.

Bu itiraz iki bölüme ayrılabilir:

(1) Bu ifadeler genellemenin fiziksel düşüncesini kapsarlar; (2) geçici ardıllık düşüncesini içerirler: her iki düşüncenin de tek Tanrıcılık inancına açıkça karşıt oldukları ileri sürülür.

Ama biz, daha özenli düşüncelerin bu itirazların ne kadar boş olduklarını gösterdiklerini söylemekteyiz.

(1) Hasıl etme ve babalık düşüncelerini çok özenli bir şekilde birbirlerinden ayırt etmeniz gerekir. Bir ebeveyn ve bir baba asla aynı şey değildir. Yersel her baba bir ebeveyndir; ama her ebeveyn bir baba değildir! Ebeveynlik, ya da hasıl etme insanın, bir alt alemde yer alan hayvanlar ile paylaştığı fiziksel bir eylemdir, hayır, yalnızca hayvanlar alemi ile değil, aynı zamanda hayvanlar aleminden daha da aşağıda yer alan ve kendi türünden ürünler veren bitkiler alemi ile de aynı fiziksel eylemi paylaşır. Şimdi bir kez daha filanca deniz anasının falanca deniz adasının babası ya da bu bitkinin şu bitkinin babası olduğunu söylemenin ne kadar mantıksız olduğunu anlıyorsunuz! Bir bahçeye bir tohum ektiğiniz zaman, bu tohumun ürettiği bireysel bitkiyi kim düşünür ve sonuç olarak bu tohumdan ortaya çıkan bitki hakkında kim zihnini yorar?

Bu durumun hemen açıklık kazandırdığı düşünce şudur: yersel bir baba ve oğuldan konuştuğumuz zaman bile, fiziksel olarak hasıl etme düşüncesi, zihinlerimizde ikinci sırada yer almaktadır. Gerçekten düşündüğümüz şey, tamamen ahlaki düşüncelerden oluşan bir fikir dizisidir – ahlaki ve ruhsal iki varlık arasındaki ruhsal ilişki. Bu ilişkilerin bir kaçından söz

edebiliriz: sevgi, hepsinden önce gelir ve en önemlisidir; şefkat; yakın, içten ve karşılıklı paylaşım; mükemmel ve mutluluğun var olduğu karşılıklı ilgi; aynı doğaya sahip olma; düşünce, karakter ve irade birliği; beraber karşılıklı eylem ilişkisi içinde çalışma birliği. Burada elbette ideal bir babalık ve oğulluktan söz ediyorum; ve yeryüzünde böyle bir ilişkinin gerçekleştiğini gördüğüm zamanlar da oldu.

(2) Daha şimdiden, bu ifadelerin ardıllığı kapsıyor olmaları ile ilgili ikinci itirazın analizi konusundaki yolun yarısına gelmiş bulunuyoruz, bu tür bir itirazın anlamı elbette, Oğul’un sonsuz olmadığı ve Tanrı’nın Baba olduğudur.

‘Baba’, ‘Oğul’dan’ önce gelemez, ikisinin de her zaman birlikte var olmaları ve Tanrı’nın durumunda birlikte sonsuz olmaları elzemdir. Tanrı’da her tür sonsuz ilişkinin var olması olasılığını bir kez onayladığınız zaman, artık onları tamamıyla ahlaki ifadeler olan Baba, Oğul ve Ruh – Babalığın ve Oğulluğun ortak Ruhu - ifadeleri ile adlandırmakta güçlük çekmezsiniz.

Bu soruya verilecek yanıt şudur: Çünkü Tanrı’nın böylesine önemli bir vurgulama ile onaylamış olduğu ifadelere riyakarlık etmeye hakkımız yoktur; çünkü Kutsal Kitap’ta yer alan sürekli varlıkları ve Tanrı’nın Kilisesi tarafından kullanılmaları, kaybetmeyi göze alamayacağımız bir standardın korunmasına ve değerlendirilmesine benzerler. Eğer bu terminoloji bugünkü dini kullanımından uzaklaştırılmış olsaydı, buna bağlı olarak beraberinde bir çok şey de yitirilmiş olurdu. Er ya da geç bu ifadelerin sürekli tanıklık ettikleri gerçeklik tamamen unutulurdu. Ve eğer Tanrı’nın Babalığı düşüncesini yitirecek olsaydık, çoğumuz tüm inançlara olan ilgimizi kaybederdik.

burada onaylanan peygambere verilen Rabbin Duası’nın çevirisi yer alır. 1

Ne yazıktır ki İslam Peygamberi, hiç bir zaman tam olarak anlamadığı konular hakkında Kuran’da bulunan böyle ölçüsüz bir dili kullanmaya yönlendirilmiştir, çünkü Hıristiyanlığın Babalık öğretişi ve Tanrısal Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un zaman ile alakası olmayan ilişkilerini putperest Mekkelilerin Allah hakkındaki kötü düşünceleri – dişi tanrıların Allah’ın kızları oldukları – ile karıştırdığı Kuran’da da yer alır! ‘O doğurmamıştır ve doğrulmamıştır’ sözleri bu putperest Mekkelilere hitap eden bir paylamadır ve bu sözlerde kesinlikle bir Hıristiyan referansı bulunmamaktadır. Muhammed’in Hıristiyanlığa olan tutumu hakkında ya Hıristiyanlığın Üçlü Birlik öğretişini tamamen yanlış anladığı ya da aynı

söylenebilir.

1 Abdullah tarafından aktarılan bir sünnette ve İbn Übeyd El-Ansari tarafından dikkatle yazılan sünnette yazar şöyle der:’Peygamber (üzerine esenlik olsun) bana bir sihyir öğretti ve bu sihri istediğim kişiye uygulama izin verdi. Şöyle dedi: ‘Göklerdeki Rabbimiz! Senin adın kutsaldır. Senin sözün göklerde olduğu gibidir, Allah! Gökyüzünde ve yeryüzünde. Yeryüzünde bize merhamet ihsan et, Allah! Ve merhametini ve şifanı (filanca kişiler üzerine) gönder, öyle ki şikayetlerinden şifa bulsunlar.’ Ve o (Peygamber) şöyle dedi:’Bunu ve aynı şekilde Kuran’dan iki sihri üç kez tekrarlayın’.

2 Kuran, Üçlü Birliğin onun zihninde Baba, Oğul ve Bakire Meryem olarak anlaşıldığını açıkça belirtir!

Tevrat’ta Tanrı ve bir ulus, belki de bir sınıf ya da meshedilmiş bir kral, ya da (son olarak) beklenen Mesih olan Meshedilmiş Kral arasındaki yoğun ve sevecen ilişkiyi göstermek amacı ile kullanılan ifadelerdi. Bu nedenle, İsa Mesih’in tek Tanrı inancını taşıyan Onikiler ya da iyi eğitim görmüş Saul gibi kişiler için bu ifadeleri ruhsal bir üstünlük biçimi içinde Tanrı ve O’nun Beden Almış Sözü arasındaki ilişkiye uygulamak kolaydı, Philo, metafiziksel bir bakış açısından yola çıkarak, düşünürleri daha önceden bu ilişkiden haberdar etmişti. Yine de Müslümanlar aynı zamanda sonsuzluk kavramı ve ‘Allah’ın Sözü’ olan Kuran’ın bir tür ilkel metafiziksel öğrenimine sahiplerdi. Ve bu durum, Hıristiyan’ın, onların araştırma ve vaazlerini pekala kabul edebileceğine dair bir imadır.

‘Oğul’ bu durumda ortak ilişkide gösterilir ve bu nedenle sonsuza kadar birliktedirler.

ii.Birlik ve Çokluk Birbirleri ile Uyuşmayan Düşüncelerdir

Bu soruları cesaret ile yanıtlayabiliriz: Tam aksine! Gerçeklikler dünyasında farklılık yoksa, kimlik diye bir şey de olamaz. Üçlü Birlik’teki bir Birlik içinde kavranabilecek bir öncelik bulunamaz.Aksine, eski ve yeni zamanların tüm felsefi düşünceleri bile, gerçek bir Tanrı’ya inanmayı arzuladığımız takdirde, bu tür bir inanç kavramını fark edilir şekilde kolaylaştırır ve bu inanca işaret ederler..

Şimdi Tanrı’ya tek mümkün ve en yüksek olan kategoriymiş gibi kategorilerin en zayıfını, en sadesini ve en muğlak olanını, yani ilgisiz Varlığı ve farklı olmayan Birliği mi uygulayacağız? Yoksa aynı zamanda en zengin, en dolu ve en önemli olan kategoriyi mi uygulayacağız? Uygulayacağımız kategori kesinlikle sonuncusudur! O zaman bir şekilde aslen Tanrı’ya atfedilen bir ilişki ilgisi olmak zorundadır – sonu olan sınırlı bir evren ile ya da O’nun Kendi varlığının ötesindeki herhangi bir şey ile olan ilgisinden söz etmiyoruz, çünkü bu durum, bu yaratılmış varlığı ikinci bir tanrı sırasına yükseltmiş olurdu. O zaman bu elzem ilişkinin diri Tanrı’nın Birliğinin merkezi içinde var olması gerekir. Eğer Tanrı’nın diri ve gerçek olması, örneğin koşula bağlı olmayan Cenabı Hak – İslam bilginlerinin Tanrı bilimi

Doğaya baktığında, anlam verebilen herkes Tanrı’nın doğadaki gölgesini her zaman görebilir, çok düşük derecede farklılığa sahip olan şeylerin bir birliğe sahip olduklarının söylenemeyeceğini biliyoruz. Örneğin bir taşı ele alalım. Taş, bir birliğe sahiptir. Bu, gerçektir; tek bir taştır. Ancak bu örnekteki birlik ne kadar da değersizdir! Taşı ikiye bölün, bunu yaptığınızda, taşın kendisini yok etmiş olmazsınız, aynı şekilde (matematiksel anlamın dışında) taşın birliğini de yok etmiş olmazsınız, çünkü şimdi iki tane taşınız vardır – aynı taştan iki tane vardır, parçalardan her biri şimdi daha önceki taş kadar birdirler. Bir nesnenin olabileceği kadar farklılıktan yoksun olan bir nesnenin birliğinden söz ettik.

Aşağıdaki en alt dereceden başladığımızda, bitkiler aleminde, farklılığın çok alt düzeyde bulunduğu yerdeki varlıkların ve bunun sonucu olarak birliğin ve bireyselliğin neredeyse bir taşın bulunduğu seviyedeki kadar aşağıda bulunduğunu görürüz. Şimdi örnek olarak bir yosunu ele alalım. Yosunu, asıl karakterini bozmadan kesebilirsiniz. Bir parça yosun bir diğer yosun ile karşılaştırıldığında farklı herhangi bir özelliğe sahip değildir; yosunun teklik, eşsizlik gibi bir özelliği yoktur.

Yaşamın bilincin dahil olduğu daha yüksek konumlarına – bunun ile kast ettiğim hayvanlar alemi - çıktığınızda, durum aynıdır.

tarafımızdan tanımlandığı gibi) ve içsel farklılık ortaya koyarlar. Ve tüm bunlar, varlığı en üst derecede kavranamaz şekilde farklı bir varlık olan insanda en yüksek noktaya ulaşır, ve insan yine de en yetkin ve anlamlı birliği sunan varlıktır.

Burada her anlamda geçerli olan bir ilkeyi ayırt edecek olursak, o zaman ben, saygı duyarak bu ilkenin konumuza ışık tutacağını ileri sürerim. Çünkü, kendisinde Yaşam ve Bilinçliliğin mükemmel şekilde var olduğu, kesinlikle eşsiz ve bütünüyle bölünemez olan, mükemmel birlik hakkında tüm bilmek istediklerimizi eksiksiz olarak kanıtlayabilen tek Varlık hakkındaki aynı düşünceler dizisine devam ettiğimizde, bu Varlığın Tanrı olduğunu anlarız. Şimdi bu anlayışımız güvenilir değil midir? Sadece bunun ile de yetinemeyiz. Aynı zamanda, burada, O’nun Birliğinin yersel bir varlığın birliğinden üstün olduğunu kavrayabilecek derecede yüksek bir içsel farklılığın bize açıklanmış olmasını da beklememiz gerekmez mi? Biz, bu farklılığın kavranamaz olacağını söylüyoruz, farklılık yalnızca bulanık olarak ortaya çıkacaktır, ama gerçeğin en büyüğü olacaktır! Ve bu bize yalnızca Üçlü Birlik açıklaması tarafından ima edilen farklılığın karakteridir! Bu karakter üstündür, gerçektir, kanıtlanması gerekmeden kabul edilen yasal ve yersel konular ile uyum içindedir. Bu karakterin büyüklüğü eşsizdir; çünkü kişilerin bilinçliliği arasındaki farklılıktan daha büyük ne olabilir?

(1) Müslüman, bu yoruma hemen şu karşılığı verecektir: Yaratan’ı yaratılan ile karşılaştırmak her ne şekilde olursa olsun yersiz bir davranış ve saygısız bir tutumdur. Tanrı’nın kıyaslanamaz olan özelliği farklılıktır, benzerlik değildir; O her türlü yersel analojiden tamamen farklıdır. Ama bu konuyu daha önce yeterince incelemiş bulunuyoruz: bu

Allah’ın eksik olduğunu söyleyerek değerini düşüren ve bizim O’nun hakkında herhangi bir şey söyleme yetkimizi elimizden alan, bütünü ile olumsuz öğretişinin nasıl verimsiz ve yararsız olduğuna dikkat çektik. Ayrıca, Müslümanlar, inandıkları felsefeden daha iyidirler, çünkü ‘Allah şu ya da bu değildir’ diyerek, kendilerini hoşnut etmezler, ama hepsi de şunu söyler:’Allah, Diridir, Bilendir, İsteyendir,’ v.b., bu sözleri ile yalnızca açık farklılığı değil, benzerliği iddia ettiklerini beyan ederler.. Ve Allah’ın ve bizim bilgimiz arasında benzerlik olmadığını, O’nun bilgisinin bizim bilgimizden tamamıyla üstün olduğunu ve bizim bilgimiz ile kıyaslanamayacağını söylerler, çünkü eğer gerçekten iki bilgi arasında benzerlik yoksa, her

savunulamaz konumu söylemeden geçmeyelim; aldatma amacı ile sözcükleri karıştırmaktan vazgeçelim ve Tanrı düşünülebilecek her şekilde bize üstün gelirken, Tanrı’nın lütfederek,

1 The Muslim Idea of God. London ve Madras: C.L.S.I.

2 Bu düşünce biçimine ait reductio ad absurdum Averreos’daki bir bölümde keyfi hareket etmenin olağanüstü bir örneğinde, yediden ne daha fazla ne de daha az bir sınırlamanın olduğu yerde incelenmelidir.

Tanrı’ya, Kendisine yakışmayan bir şeyi atfetme konusunda duyulan korku, elbette onurlu bir korkudur, ama Hıristiyanlık bu konu ile ilgili sınırları ihlal etmez. Örneğin, şu anda incelediğimiz konuda soyut bir birliği değerlendiremeyeceğimizi ya da hatta düşünemeyeceğimizi ve en yüksek Birliğin en yüksek farklılığı sergilemesi gerektiğini söylediğimiz zaman, yalnızca zihinsel bir ihtiyaçtan söz etmiş olmaktayız. Bu sözlerimizde Tanrı hakkında çirkin ya da maddesel ya da değersiz olan nedir?

Bu itiraza karşı söylenecek bir çift sözümüz var: (a) Niteliklerin çokluğu konusundaki sözler, sözü edilen zihinsel talebi hiçbir şekilde karşılamazlar, çünkü farklılığın en yüksek ve en üstün biçimini söylemek yerine yalnızca kavranabilir en zayıf olası biçimi dile getirmiş oluruz. Çünkü nitelikler kendi içlerinde hiçbir şey değildirler; özün dışında bırakıldıklarında gerçek olmayan kuramlardır. Ve merhamet, adalet gibi diğer nitelikler, tanrısal eylemin görünümünden sadece bir kaçıdırlar; isteğe göre çoğaltılıp azaltılabilirler. Ve bu durum tekrar bu suretle atfedilen çokluğun keyfi ve gerçek olmayan karakterini ortaya koyar. Bizim istediğimiz şudur: Birliğin kendisi gibi gerçek ve değişmez olan farklılıkların çokluğu. (b) Hıristiyanlık, İslamiyet’in yanlış anlamış olduğu gibi ‘nitelikleri sadece Üçlü Birlik inancına atfetmez’. Bu yanlış anlama – Baba’ya Adalet ve Oğul’a Merhamet kişiliğinin verilmesi v.b.

(3) Bu farklılık içindeki birlik teorisinin ruhsal değil yalnızca maddesel varlıklara uygulanabilir olmasına itiraz edilebilir. Ama aksine, biz, bu varlıkların ruhsallığının, cansız, canlı, duyarlı ve son olarak mantıklı dereceleri aracılığıyla yukarı doğru çıktıkça farklılık ile birlikte her derecenin doğrudan yükseldiğini gördük. Şimdi bizi mantıksal ve makul olarak bir başka benzer adım atmaktan ve varlığın en yüksek şekline – Tanrısal - geldiğimiz zaman,maddenin yerini bütünüyle ruhsal olana bıraktığı bir durumda olduğunu söylemekten alıkoyan şey, farklılık içindeki birliğin diğer tüm alt kategorilere olduğu gibi uygulanabileceğini göreceğimizdir, yalnızca, bu uygulama hem farklılık hem de birlik konusunda çok daha yüksek bir biçimde söz konusu olacaktır. Tanrısal Varlığın baskın çıktığı ve alt şekillere üstün geldiği aşama – gerçekten de – düşünülemez, ama biz farklılıklar konusunda baskın gelen bu üstünlüğün Birliğin kendisini olduğu kadar O’nun Birliğini de oluşturması gerektiğini iddia ediyoruz ve Kişilerin ya da Bilinçliliğin gerçek ve değişmez ayrımlarının bu kanıtlanması gerekmeden kabul edilen konu ile uygun olduğunu söylüyoruz, ancak Niteliklerin bütünüyle kuramsal farklılıkları aynı uygunluğu göstermezler.

Ama itiraz tekrarlanabilir ve bu kategorinin, Tanrısal olana uygulandığı gibi Varlık ya da Yaşam’a da uygulanmasına neden itiraz edilmesi gerektiği sorulabilir? ‘Varlık’, varlıkların en düşük türlerini tanımlar ve ‘Yaşam’, alt türleri olduğu kadar üst türleri de karakterize eder. Ancak biz, her ikisini de Tanrısal doğaya atfederiz. O zaman neden ‘organizma’, (farklılık

iii.Üçlü Birlik düşüncesi Tanrı’yı birleştirilebilir ve bölünebilir yapar

Gerçeği söylemek gerekirse, bir taş olarak, bir şeyin kendisini yok etmeksizin bölünebilen bir şey bölünebilirdir.Bir taş parçası, taşa taş olarak zarar vermeden iki parçaya ayrılabilir. Ya da bir makineyi ele alalım: makine, makineye zarar verilmeden parçalara ayrılabilir, çünkü parçalar tekrar eski yerlerine konabilirler. O zaman taşlar ve diğer şekilsiz metaller ve makineler birbirlerinden farklı biçimlerde bölünebilir olma özelliğine sahiptirler. Ama organik birliğe sahip olan özlerden söz ettiğimizde (son bölüme bakabilirsiniz), varlıkların çok farklı bir konumu ile karşılaşılır. Onları bölmeniz mümkün değildir; bölebileceğiniz tek şey sadece maddeleridir.

Bir el, bir bedenden koparıldığında, artık hiçbir şekilde gerçek bir el değildir. Yalnızca, el biçiminde yumru bir et parçasından ibarettir; çünkü elin özü beden ile bir olmaktır. Bütünün tek yaşamını paylaşmak için sinirleri aracılığıyla beyin ile iletişim halinde bulunması gerekir. Eğer bedenden ayrıldıktan sonra da bir el olarak var olduğunu söylemek isterseniz, sözlerinizde gerçek ile birlikte yanlış da yer alıyor olacaktır. Bunu ancak çok kısmi bir ayırım ile yapmanız mümkündür, yani, ‘el’in doğasında var olan bazı özellikleri keyfinize göre seçer ve diğer eşit ya da daha önemli özellikleri yine keyfinize göre görmezden gelirseniz, bir elin bedenden ayrıldıktan sonra da var olduğunu söyleyebilirsiniz.

Ancak Tanrı, maddesel öze sahip değildir.. Bu nedenle Tanrı, her anlamda hem ideal hem de gerçek şekilde bölünemezdir.

İdeal açıdan konuşacak olursak, yalnızca birlik içinde kaldığı sürece kendisi olabileceğinden bir üyenin bir parçadan oldukça farklı olduğunu gördüğümüz gibi, hem ideal hem de gerçekçi açıdan Baba, Oğul ve Kutsal Ruh hiçbir şekilde parçalar değildirler (Tanrı

Özetleyecek olursak: Tanrı’nın parçaları yoktur, ama Üyeleri vardır; bu nedenle parçalara ayrılamaz. bölünemez.

Kutsal Üçlü Birlik öğretişine yapılan dördüncü bir itiraz mevcuttur. Bu itirazın savunucuları bazen dikkatli olmadıkları takdirde, düşüncelerini gereken şekilde açıklayamayabilirler; öğretişin, Tanrı’yı üç bireyden oluşan bir genus – birkaç türden oluşan

(Tanrı esirgesin!)

Eğer durum böyle olsaydı, bizim elbette Üçlü Birliğe inanan Hıristiyanlar olmamamız gerekirdi. Ama durum böyle değildir. Bu itirazı çürüten iki gerçek mevcuttur.

Felsefi suçlamalar hiç kuşkusuz bu bütünlerin gerçekte ne oldukları sorusu etrafında sıralanmışlardır. Bunlar, maddelerde kabaca gözlenen ortak özelliklerin sadece kuramsal ifadeler ve sınıflandırmayı kolaylaştırmak için yalnızca etiketlere konulan isimler midirler? Bu öğretiş, Nominalistlere (genel kavramların gerçekte var olmayıp yalnızca birer isimden ibaret olduğuna dair doktrine inananlar) özgü bir öğretiştir. Diğerleri, bu öğretişi bütünlerin nesnel varlığı ile ilgili olduğu ölçüde kabul ederler, ama insanın yalnızca bir isim ya da tahmini bir etiketten daha fazlası olduğunu, bir bütünün zihnin gerçek bir kavramı olduğunu söyleyerek bu öğretişi, Nominalistlerin kabul ettiğinden daha gerçekçi olduğunu belirterek korumaya çalıştılar. Bu düşünürler, Kavramcılar (kavramların ya da bütünün yalnız aklımızda ama gerçek olarak var olması kuramına inananlar), olarak adlandırıldılar. Ama Aristo, bütünü destekleyen nesnel gerçeğe – maddelerin farklılığı - inanmanın önemini vurguladı, yani, kabul

1 İki ifade elbette sadece birbirleri ile ilgili sadece bir farklılığa sahiptirler ve itirazı burada belirtirken hangisinin kullanılması gerektiğini söylemek güçtür.

ettiği bireylerden ayrılamaz olmasına rağmen her bütün, benimsenen her şeyde gerçekten temel bir benzerlik belirtir. Sınırlı düşünce için bu benzerlik muğlak olabilir; ama mutlak düşünce için gerçektir. Mutlak düşünceye göre, bir türün tüm üyelerinde doğuştan var olan biçimler, Tanrı düşüncesinin incelenme konusu olarak kesinlikle tamamen gerçektirler. Bu nedenle Aristo yanlıları, Realistler olarak adlandırıldılar. Ama Realistler yine de öğretişlerinin, bu bütün genera’ lara (insan, hayvan,v.b.) maddesel ya da kişisel varlık atfedildiği düşüncesini kapsadığını inkar ettiler, yani bunların farklı varlıklar olduklarını beyan ettiler. Bu nihai konuyu kendince çözümleyebilen yalnızca Eflatun oldu ve bazen, bütünlerin, at, insan v.b. varlıkların, ayrı varlıklar olduklarını; ideal bir göksel dünyada oturduklarını, burada yeryüzünde bulunan her bireysel varlık kadar temel ve gerçek olduklarını öğretti – yalnızca bu kadarla da kalmadı, bunların tek gerçeklik olduğunu, ve bunlar ile kıyaslandığında atların, insanların v.b. varlıkların yalnızca gölgeler olduğunu da söyledi; Eflatun’un, fikirler olarak adlandırdığı göksel ve ideal kopyaların benzerliğini paylaşan bu gölgeler, bu düşünüre göre, gerçekliğe borçluydular. Eflatun’un izleyicilerine İdealistler adının verilmesinin nedeni buydu.

Bu konular, bizim bugünkü düşüncemizden oldukça farklı olan felsefi konulardır ve bu konuda adı geçen farklılıkların anlaşılmalarının çok güç olduğunu ve onlar için zahmete girmeye değmeyeceğini hissedebiliriz. Ama her şeye rağmen, bu tartışmanın sona ermesi için kan dökülmüştür, ama şimdi neden böyle olduğunu açıklamak bize zaman kaybettirebilir. Şu andaki amacımız açısından, en üstün ve diri gerçeklik olan Tanrı’nın, bu düşünce okulları tarafından algılandığı gibi, yalnızca bireyleri kabul eden bir Bütün olduğunu söylememiz yeterli olacaktır.

O zaman Tanrı, hiçbir anlamda tam bir Bütün değildir ve Kutsal Üçlü Birliğin Kişileri zümre birliğinde kişisel bireyler (tanrılar) değildirler ve Üçlü Birlik’teki üç üknumun üç ayrı tanrı olduğuna duyulan inanç aracılığıyla yapılan suçlamanın boşluğu ortaya çıkmaktadır.

v. Bu durumda Üçlü Birlik düşüncesinin anlamsız ve boş olduğu iddiası

1 Ne de Eflatun’un felsefesi gibi birine atfedilen İdeal bir Öz’dür, ama bu olasılık üzerinde durmak gereksizdir, çünkü sonraki düşüncelerin tümü kavramı kabul edilemez olarak görmüştür ve Eflatun’un kendisine göre bu durum, gerçek sularına atılan pek çok oltadan yalnızca bir tanesi olma olasılığını ortaya koyuyordu.

Son itiraz şöyledir: Son kez varılan sonuçta olduğu gibi, eğer, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un her biri Tanrı’nın bir özü ise, bu, çok basit olarak şu anlama gelir: Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un farklılıklarında, bu Kişi’ye özgü herhangi bir şeyi adı geçen Kişilerin herhangi birine atfetmenin nihai imkansızlığı nedeni ile hiç bir gerçeklik yoktur. Başka bir deyişle, Birinin yaptığını, Birinin yapmadığını asla söyleyemezsiniz; ve sonunda bu gerçek, çözümü imkansız anlaşmazlıklara varmanıza neden olur.

Bu itiraz, son Şeyh Muhammed Abdu’nun bir izleyicisi olan genç bir Müslüman doktorun küçük kitabında ısrarlı bir şekilde ele alınmıştır; bu doktor şunları söyler:

Allah’ın üç kişiden oluşan özde bir olduğunu ileri süren Nasıralıların bu düşüncesinin doğruluğu imkansızdır; çünkü onlar her Kişinin diğerinden çeşitli özellikler aracılığıyla ayırt edileceğine inanırlar; bu özelliklerin birincisi Babalık, ikincisi Oğulluk, Beden Alma ve konut kurma ve üçüncüsü, yaptığı İşlerdir. Bu ayrımların yetkin bir şekilde gerçek oldukları düşünülür, o kadar ki, birine atfedilenin diğerine aktarılmaması gerekir. Bu düşünceye vereceğim yanıt şu olacaktır: Farklılığı oluşturan özellik, ait olduğu Kişinin doğasında yani özünde zaten mevcuttur; bu nedenle, bu özellik Allah’ın özünde doğal olarak vardır, çünkü O’nun özü, her Hıristiyan’ın kabul ettiği gibi, tektir ve bölünemez ve her Kişinin özü, Allah’ın özüdür. Ama öte yandan, bu aynı özellik farklılığın oluşumu olduğundan, bir başka Kişinin doğasında var olamaz, bu nedenle diğer Kişinin özüne bağlı değildir, bundan dolayı Allah’ın özünde var olamaz. Bu yüzden aynı şey, Allah’ın özünde hem var olup hem var olamaz; böyle bir şey anlamsızdır…bu şekilde, Beden Alma, Oğul’un bir özelliği olduğu için Allah’ın beden aldığını ve almadığını kanıtlayabilirsiniz: yanlış olduğu ortada olan bir karşıtlık.

Bu düşünceye şöyle bir yanıt verilebilir: Hem fizik hem de metafizikte, nihai sorunların dibine indiğinizde, kendinizi mantıksal karşıtlıklar içinde bulabilirsiniz. Zaman ve sonsuzluk, yaratılış ve kendine yeterlilik, genişleme ve sınırsızlık, tüm bunların hepsi karşıtlıklar ve çözülememezlikler içerirler; filozoflar bunlara teknik bir ad vermişlerdir; Mantığın İki Düşünce Arasındaki Karşıtlıkları; bu adı vermelerinin nedeni, bu karşıtlıkların kaçınılamaz olduğunu düşünmeleridir. Bu nedenle bu durum bizi gereğinden fazla rahatsız etmez. Birlik’teki Kutsal Üçlü Birlik hakkındaki öğretişimiz ile ilgili iki düşünce arasındaki küçücük bir karşıtlık bulacak olsaydık bile, bu önemli olmazdı.

ve genişleyip genişleyemeyeceğini tartışır. Ad infinitum’ da 1 devam eden bölücü süreci

Bu nihai atom genişlemeye ya sahiptir ya da değildir. Eğer sahipse, o zaman zihin onun bölünebilirliğini her zaman algılayabilir ve böylece, daha önce göstermiş olduğumuz gibi ad infinitum imkansızlaşır. Bu nedenle, varılacak ilk olası sonuç, nihai atomun genişlemeye sahip olmadığıdır, ve biz her bedenin kesinlikle genişlemeyen atomlardan ibaret olduğu sonucuna varırız; örneğin, uzunluk, genişlik ya da yükseklikleri yoktur, ama belirli bir konuma sahiptirler; sonraki hayali iken öncekinin var olmasının dışında matematiksel puanlara benzerler.

1 Arap filozofları, sınırsız, sonsuz bir sıra olasılığına asla izin vermezler.

Yazarın vardığı şaşırtıcı sonuç böyledir; ve bu sonucun tüm iddiasını üzerine bina ettiği temel olduğunu hatırlamamız gerekir, çünkü maddeciliğin yalanlanması ve Müslümanlığın sergilenmesi için mantıklı bir iddiası olması gereken bir kitabın tam başında matematiksel bilimlerin kesinliği kadar büyük bir kesinlikle ortaya çıkar!

Üçlü birlik öğretişine bağlı olan iki düşünce ilkesi arasındaki zıtlık (eğer mevcut ise) burada sözü geçen terimlerdeki umutsuz karşıtlıklar ile kesinlikle hiçbir şekilde karşılaştırılamaz! Ayırt edici özelliği genişleme olan maddenin, birlikte geliştirilmiş bir varlık oluşturan, 1 genişlemeyen şeylerden ibaret olduğu söylenir. Ama genişlemeyen bir şey, sıfır ile eşittir. Sıfıra sıfır eklediğinizde, her zaman sadece sıfır elde edersiniz; ama bizim, Hıristiyan mantığı konusunda böylesine ciddi olan yazarımızın düşüncesine göre, bir tam sayı

Ama eğer bizlerin aklı ile kavranamayacak olan yeni ve eşsiz bir kategorinin Tanrı inancına uygulanabilir olması gibi büyük bir zihinsel çaba ile ulaşmış olduğumuz sonuca sıkıca ve saygı ile tutunursak, Üçlü Birlik öğretişi ile ilgili durum o kadar da umutsuz değildir. Ruhsal organizma kategorisinin ciddi görünüşlü son güçlüğünü de çözdüğünü görürüz. Her organizmada bir özün tamamı her üyenin her eylemi içinde hareket eder, ve yine de üye, kendisine uygun göreve sahiptir. Eğer gözlerim görüyorlarsa, ben görürüm, ama kulağım görmez, ama yine de bu yüzden hemen aynı anda gördüğüm ve görmediğim iddiasında bulunmayız. Bunun yerine, kulağım değil gözüm aracılığıyla gördüğümü söyleriz. Bütün, kulak dahil olmak üzere gözün performansından yararlanır.

Ruhsal organizma kategorisinin Tanrı’ya uygun olduğunu söylemeksizin, eğer diri ve kişisel bir Tanrı’ya sahip olmak istiyorsak, bunun uygulayabileceğimiz en yüksek şekil olduğuna inanılabilir ve bu şekil onaylanabilir. Gerçeklik, hiç kuşkusuz, bizim en yüksek kavramımızdan daha yüksektir, ama bu durum tezimizi yalnızca daha az değil, daha çok doğru bir gerçeğin konuma getirebilir, yani, Tanrısal Kişilerin her birinin kendi uygun işlevine sahip olması gerekir, Bir Tanrı, her durumda tek ve değişmeyen işçidir. Eleştirmenimizin örneğini ele aldığımızda, Tanrı, Baba’nın ya da Kutsal Ruh’un beden aldığı

1 Müslüman felsefi düşüncesinin tam bu noktada bu Müslüman neolojistinin düşüncesine karşı olduğuna dikkat çekmek önemlidir. El-Fudali’nin Matn adlı yapıtında, konunun genişletilmesi, aşikarlığın en iyi örneği olarak seçilmiştir. Bu konuda yorum yapan kişi, yorumunda şu ifadeye özellikle dikkat çeker:’ ”Konu” – atom mu yoksa bir bileşik mi olduğudur.’

beyan edimeksizin Oğlu olan Sözü’nde kesinlikle uygun bir biçimde beden alabilir. İnsanlık uğruna edilen Kefarette bu Beden Alan Biri, kendisine özgü yeri alabilir.

Tanrı’nın tekliği, karşılıklı ilgisi ve müşterekliğinin, üyeleri, yalnızca birbirleri ve bölünmeyen tek öz aracılığıyla yaşayan bir fiziksel organizma içinde gerçekten bir birlik olsalar dahi, ifadesinin mümkün olmaması gerekir. Bu durumda, ölümsüz, sonsuz ve sınırsız Tanrı’nın böyle olacağı çok daha kesindir!

BÖLÜM II

Yaratan Tanrı

Şimdi Üçlü Birlik’ten ayrı kaldığımız takdirde diri bir Tanrı’ya duyulan inancın daha güç hale geleceğini göstermek için bulunduğumuz tamamen savunmaya dayalı zeminden ayrılıyoruz. Sadece İslamiyet’i değil, tüm tek tanrılı inanç sistemlerini kuşatan bazı güçlükler böylece bizim için biraz daha kolaylaşmış olacak; özelikle kendine yeterli bir Tanrı’nın dünyayı neden yaratması gerektiği konusundaki güçlük daha kolay hale gelecek. Ve Tanrı, dünyayı yarattıktan sonra bu eylemi ile kendine yeterliliğini tehlikeye koymuş olmamış mıdır? Bu güçlün ne kadar gerçek olduğunu tüm İslamiyet öğrencileri bilirler. Hasıl olma (sudur) ve dünyanın sonsuzluğu (kidam el alam) hakkındaki teorileri ile filozoflar;

Gelenekleri 1 ile Sufiler, bu güçlüğün bir gerçek olduğunu kanıtlama konusunda yeterlidirler;

Vahyi inkar etmek ile birlikte Allah’ın mevcudiyetini kabul eden İslam inancı aracılığıyla Tanrı’ya yaratılışı atfetme konusunda yaşanan güçlüklerin içeriğini tekrarlayalım.

Mutlak bir Tanrı’nın olasılık dahilindeki müdahalesini görmüyor muyuz?

3. Bu durumda Tanrı için yaratılışın anlamı, ilişkilerin başlangıcı olurdu. Ama ilişkilerin başlangıcı, Tanrısal Varlık için yeni bir yaşam türünün başlaması anlamına gelirdi. Bu durum saf üstünlüğe (tanzih) karşıdır.

Şimdi, Mesih aracılığıyla açıklanan Birde Üç olan bir Tanrı düşüncesi, bu büyük güçlükleri bütünüyle sıfırlayamadığı takdirde, büyük ölçüde zayıflayacaktır. Aşağıdaki şu önemli düşünceleri gözden geçirelim:

1 Kunta kanzan makhfiyan lam u’ raf, fa khalagtu khalgan wa to ‘arraftu ilaihim, fa bi arafuni. !Ben bilinmeyen, gizli bir hazineydim. Sonra bilinmeyi arzuladım. Bu nedenle yaratıkları yarattım ve Kendimi onlara bildirdim; ve onlar Beni benim aracılığımla bilirler

Tanrı’da her zaman aktifti. Ve sevgiden daha aktif olan bir eylem türü mevcut değildir. Bu nedenle, Tanrı yaratırken,sadece imkan dahilinde aktif olduktan sonra aktif olarak harekete geçmedi. O, sadece fazlasıyla aktif doğası ile uyumlu olarak hareket ediyordu. Yaratılışın kendisi, sevginin bir sonucuydu; diğer varlıkların var olmasını ve mutluluklarını isteyen sevgiydi. Bu durum, gücün ortaya çıkmasından çok, sevginin bir boca ediliş şekliydi; çünkü sevgi son ile, güç ise aracı ile ilgilidir. Burada Tanrı kavramı hakkındaki İslam ve Hıristiyan düşünceleri arasında çok büyük bir farklılık mevcuttur: İslam, İrade ve Gücü, Tanrı’nın insan ve dünya ile olan tüm ilişkilerinin azaltılabileceği iki tek özellik haline getirir; Hıristiyanlık, Tanrı’nın Sevgi olduğunu söyler; İrade, sevginin sadece açıkça ifade edilmesidir ve Güç, sevginin yalnızca hizmetçisidir. Hatta Tanrı’nın yüceliği bile sadece O’nun Sevgi doğasının zaferidir. İslam, tüm bu düşüncelerden bütünüyle habersizdir. İslamiyet, Tanrı hakkında sorumsuz bir Kural Koyucu kavramının ötesine geçemez. Böyle bir kavram, Mesih aracılığıyla Tanrı’nın sadık Babalığı gerçeği içinde sonsuza kadar kaybolup gider.

(c) Birde Üç olan Tanrı kavramı, Tanrı’ya reaksiyon, sınırlama, hareketsizlik ve duygu atfetmenin güçlüğünü ortadan kaldırır. Bu durum, saf üstünlük açısından hayati önem taşır ve Tanrı’ya yaratılışı atfettiğiniz anda kaçınılamaz hale gelir. Güçlük artık bizi korkutmaz, çünkü görmüş olduğumuz gibi, bu ilişki konumu Tanrı için can damarı gibidir; aynı zamanda bu sınırlamanın sadece ilişki konumunu ifade eden bir başka yol olduğunu da anlarız. Tüm ilişkiler, sınırlamalardır; hepsi de eylem ve reaksiyonu, hareketi ve hareketsizliği içerirler. Baba, Oğul ve Kutsal Ruh olan Tanrı, tüm bunların barındığı yerdir. O zaman onlardan neden korkmamız gereksin? Gerçek sevgi ve gerçek özgürlük, tüm sınırlamaların yokluğu anlamına gelmez. Aksine, özgürlük ve sevgi, kendini sınırlamanın içinde ifade edilir; ve kutsanmışlık, aksiyon ve reaksiyonun özgürce sergilenişi içinde görülür. Tüm bunların hepsi, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh olarak sevgi olan Tanrı’nın bağrında sonsuzca bulunmaktadır.

Aynı durum, duygu için de geçerlidir. İnsanın vicdan, yürek ve ahlak ihtiyaçları, soğuk bir şekilde uzak ve ayrı durmayan ve duyguları olan bir Tanrı’ya yakarırlar; yine de insan doğası bu noktada teslim olmaktan korkar ve Tanrı’yı, insanın yapabileceği ya da acı çekeceği herhangi bir şey tarafından hiç bir şekilde etkilenmeyen Biri olarak tasvir etme girişiminde bulunur, ama Sevgi olan Birde Üç Tanrı öğretişi, bu tür korkuların temelsiz olduklarını gösterir; çünkü sevgi yaşamın en yüksek biçimidir ve bu nedenle sevginin duygusu, Tanrı’nın sonsuz ahlak yaşamının bir parçasıdır.

ve böylelikle ilişkinin her türlü sonucuna izin verdiğinde – kendini sınırlama, reaksiyonlar, hareketsizlikler, duygular – O, yeni bir şey yapmıyordu.; Kendi doğasını sonsuza kadar ifade ettiği gibi zaman içinde de ifade ediyordu.

Eğer İslam, insan dahil olmak üzere dünyanın her konuda Tanrı’nın gücünün elinde duran bir alet olduğu yanıtını verirse, o zaman biz de önceki metafiziksel güçlüklerin halen var olduklarını söyleriz (yukarıya bakınız); ayrıca bunun Tanrı’daki sevgi özelliğini de imkansız hale getirdiğini belirtiriz; üzerinde tam kontrole sahip olsa dahi hiç kimse bir makineyi sevmez. Ve elbette bir makinenin kendisini çalıştıran kişiyi sevmesi daha da imkansızdır. Makinenin bilinçli bir makine olduğunu ve bir kişinin, makineyi Yapan’ın makine ile haberleşmesini anlayabileceğini var saysak bile durum değişmez.

Ve aslında İslam düşünce tarihinde sık sık gördüğümüz gibi mutlak tanzih üzerinde ısrar eden insanlar, olumlu bir biçimde şu iddiada bulunmuşlardır: yalnızca Allah vardır ve diğer tüm varlıklar bir hayal ve görünümdürler. Bu, Tanrı’ya verdikleri El Hak adının temelini

Tanrı hakkındaki İslam öğretişinde, özellikle insanın yaratılışı ile ilgili olarak mevcut bulunan zihinsel ve ahlaksal güçlükler bunlardır.

1. Eğer Tanrı, Kendisi gerçek sevgi konusunda muktedir değilken, sevmeye muktedir bir varlık yarattıysa, Kendisinden daha büyük bir varlık yaratmıştır; çünkü ‘sevgi, dünyadaki en büyük şeydir. Ama biz Tanrı’nın sevgiye sahip olduğunu – sevgi olduğunu gördük; bundan dolayı seven bir yaratığın yaratılışı sürprize neden olmaz., aksine normal karşılanır.

Bu ‘Tanrı benzerliği’ ifadesi Müslüman için tiksinti vericidir, çünkü onun soyut eşsizlik öğretişi ile çelişir. Ama Müslüman, bu öğretişi ağır bir bedel pahasına inkar etmektedir; çünkü bu tutumu ile aynı zamanda Tanrı ve insan arasındaki iletişim ve sevgi olasılığını da inkar etmiş olmaktadır. Daha önce belirtmiş olduğumuz gibi bilinçli iletişim, kesinlikle ikisi arasındaki bir ruhsal benzerlik düşüncesini ima etmektedir ve sevgi de aynı şeyi, bir fortiori’ yi ima eder. Ve böylece Kutsal Kitap’ın ilk kısmında şu ifadeyi okuruz:’Tanrı, insanı Kendi benzeyişinde (suretinde) yarattı’ – gerçek anlamda esinlenen bir

Yaratan’ın benzerliğinde yenilenen iç varlık’.

özü ile uyumlu olarak görülür. 1

1 Fr.I..Cheikho tarafından Üçlü Birlik öğretişi hakkındaki Hıristiyan öğretişinin açıklaması ya da tanımı, Hıristiyanlığa sert ve kinci bir Müslüman atağı yapan (El Aka’id el Vathaniya fi’d-Diyanet en-Nasraniya) düşünceye, (Tafnid at Tasvir li Muhammed et Tannir) adlı yapıtında verilmiştir. Bu karşılık öylesine ilginçtir ki, tamamını burada aktarmaya karar verdik:

‘Bölünme kabul etmeyen, yücelik, mükemmellik ve elzem bir birliğe sahip olan Tek Tanrı, zeki bir Tanrı’dır;

sonsuzluktan beri Tanrısal özünün (dhat) Gerçeklik (hakik) bilgisine sahiptir. Ve Özü’nden (cevher) hiçbir

şekilde kaybetmeyen bu mükemmel Gerçeklik bilgisi aracılığıyla , sanki öz O, ve O özmüş gibi mükemmelliklerinin bütününü bu Benzeyişe (suret) dökülmesini (yufi) sağlar ve bu hiçbir zaman yaratıcı buyruğa tabi olmayan, O’nun kendi kendine var olan Sözü’dür. Ve Söz O’ndan hasıl olduğu (sadara) ve düşüncede O’ndan doğduğu için O’nda hareket etmeden, yer ve zaman kavramı olmadan sürekli kalır ve aynı, kendi düşüncemizin kavramını, zekamızın ürününü, dudaklarımızın zekamızdan ayırmadan söylediği

‘düşüncemizin oğlu ‘ ya da düşüncemizin ‘sözü’ olarak adlandırdığımız gibi , O’nu da Söz ve Baba olarak adlandırırız. Yalnızca bizim sözümüz bir tasrif’tir. Tanrı Sözü’nün aynı Kaynağı gibi Tanrı olduğunu iddia

etmek zorunda kalmamız için Tanrı’da tasrif yoktur. Ayrıca Oğul, Baba’nın öz görünümü olarak O’na benzediği için Baba ve O’nun Sözü arasında bağlantı olması gereklidir. Bu bağlantı aracılığıyla Baba öz görünümünü sever ve bu Öz Görünüm, kendisini tevlit edene çekilir. Ve bu bağlantı da yanı zamanda bir tasrif değildir, ama aynı şekilde bir öz’dür (cevher), Kutsal Ruh, Baba ve Oğul arasındaki karşılıklı sevgi, her İkisinden başlayarak ilerler.’

BÖLÜM III

Beden Alan Tanrı

Beden Alma’yı tüm görünümlerini ele alarak işlemeyeceğiz, ama bu araştırmaları yaparken, Beden Alma’nın mantığa ters düşmediğini, Tanrı’ya duyulan imanı güçleştirmediğini, aksine kolaylaştırdığını belirteceğiz. Eğer imkansız değilse, Tanrı’ya duyulan imanı zorlaştırdığını inkar edeceğiz.

Bu nedenle, gelin şimdi Beden alma olgusuna edilen itirazları gözden geçirelim:

ii. Beden Alma olgusunu iddia ettiğinizde, Tanrı’nın değiştiğini ya da değiştirildiğini iddia etmiş oluyorsunuz.

v. Bu iddia ile son olarak yaptığınız, Tanrı’yı zayıflık, hareketsizlik ve acı çekme konularına dahil etmektir.

Daha önce, Üçlü Birlik’ten söz ederken Tanrı’yı bölmeksizin Tanrı içinde bir kişinin diğerinden farklı olarak uygun işlevlerini tayin etmenin nasıl mümkün olabileceğini açıklamıştık. Bu durum, Kişilerin tek ama ayrı olmalarından kaynaklanır. Her eylem Tanrı tarafından yapılır, yani Tek Tanrısal özün bütünü her şeyi yapar ve Kişiler istekli olarak her konuda birleşirler ve özü esinler ve ona icrasını buyururlar. Ama bu, asıl icraatın özel olarak tek bir Kişi tarafından emek sarf edilerek ele geçirilmesini imkansız kılmaz. ‘Oğul, kendiliğinden hiçbir şey yapmaz, ama Babası’nın yaptıklarından gördüğünü yapar.’ Yani, Baba her eylemi tasarlar, eylemi ister ve eylemin sonucundaki ruhsal duyguyu paylaşır – asıl icraat ise Söz tarafından yapılır. Burada kullanılan ifadelerde çelişki bulunmamaktadır; beyin, örneğin, bir üyenin icra ettiği bir eylemi yapar.

Tüm benliğim yazı yazmak için kullandığım elimdedir, ama tüm benliğim elim tarafından bağlanmış değildir. Böylece Tanrı’nın kendisi – Tanrı’nın doluluğu - İsa Mesih’teydi; ancak Tanrılık yine de İnsan İsa tarafından sınırlanmış değildi. Bu da, diğeri de bir gizemdir.

Ruh çok gizemli bir şeydir ve madde ile olan ilişkisi ise daha da gizemlidir.O zaman Sınırsız Ruh’un varlığının doğası – Tanrı- maddesel şeyler ile olan ilişkide daha da büyük bir gizem taşımaktadır.

ii. Beden Alma ve Hasıl Olma.

İlk ihtiyaca karşılık vermemiz gerekmez, çünkü metin, ‘Söz’ün et ve kana döndürüldüğünü’ söylememektedir. Konuya bu açıdan bakıldığında, Kilise, döndürülme teorisini reddetmiştir: ‘Tanrı’nın et ve kana döndürülmesi aracılığıyla değil, insanlığın Tanrı’nın içine alınması ile.’ Her şeye rağmen metin, kuşkuya yer vermeyen bir şekilde

Bu konunun yaratılış ve ilişki hakkındaki önceki ilk güçlüğe tamamen geri döndüğünü iddia ediyoruz. Bu konuya yeni bir güçlüğün eklendiğini iddia etmiyoruz, ama bu olgunun ilk güçlüğün sadece bir görünümü olduğunu belirtiyoruz..

Eğer itiraz eden kişi, yaratılış düşüncesinin her zaman Tanrı’nın zihninde olduğu düşüncesine baş vurursa, bunun tartışmamızın gücünü hiçbir şekilde azaltmayacağı karşılığını veririz, çünkü o zaman sadece bunun yazılış tarzını değiştirmiş ve şöyle demiş oluruz: potansiyel açıdan bir yaratıcı olan, gerçekten bir yaratıcı oldu. Düşüncede bir yaratıcı olan, eylemde bir yaratıcı oldu.

iii.Tanrı’nın beden aldığını iddia etmekle Tanrı’yı yerin sınırları içine dahil etmiş oluyorsunuz.

koşulu olduğunu yerin, varlığına bağımsızlıktan çok insan kavrayışı içinde sahip olduğunu söylemişlerdir, öyle ki bu olmadan yerin, algının bir ‘biçimi’ ya da oluşmuş bir unsuru olarak gerçek bir var oluşa sahip olmadığı bilinsin. Bunun, nasıl mümkün olabileceğini bilmesek de bu durum bize Tanrı’nın yer ile olan ilişkisinin ne olduğunu kesin olarak söz edilen bu ahmaklık aracılığıyla anlatır. Tanrı, yeri doldurur mu, yoksa ondan ayrı mıdır? Ya da Tanrı’nın yerden bir şekilde daha üstün olduğunu söylemek daha doğru olmaz mı? Çünkü biz yerdeyiz ve O, bizimle ilişkidedir; bu nedenle Tanrı şu ya da bu şekilde yer ile ilişkide olmak zorundadır. Ve bu şeklin ne olduğunu kim tanımlayacaktır?

(1) İlk olarak Tanrı’nın yaratılış, ilişki ve açıklama içindeki konumunun Kendisine mekana ya da uzaya ait mecazları kaçınılmaz olarak atfettiğini görürüz. Bizim dilimiz ve düşüncelerimiz hatta açıklamanın kendisinin dili ve düşünceleri, bu duruma tanıklık ederler. Bu, Tanrı tarafından yapılan bir öz-sınırlama değil midir? – Tanrı gerçekte böyle olmasa da sanki mekan ve uzay ile bağlantılı ve sınırlı imiş gibi görünmek için mi böyle yapar? Bu bakış açısına göre mekan ya da uzay ile sınırlı olmak ve sınırlı gibi görünmek aynı şey midir? Tanrı, aslında Kendisini mekan ya da uzay ile ilgili olarak şöyle sınırlamıştır: ‘taht’, ‘cennet’,

(2) Ama ikinci olarak, eğer Tanrı’nın mekan tarafından sınırlanma konusunda Kendisine izin verdiği ilkesini kabul edecek olursak, düşüncede, bizim tarafımızdan hayal edilemeyecek bir tavır ile bu sınırlamaya üstün geldiğini, ve bu görünümün en azından bazı gerçeğin iması olduğunu onaylamamız gerekir; bu iddiayı bir adım ileriye götürerek şöyle diyebiliriz: Tanrı’nın, mekan içinde Varlığının bazı makul görünümünü sergilemesi, mekan tarafından sınırlanmasına izin vermesi ile eşit derecede mümkündür – yani, yalnızca hayal gücü değil, duyular da etkilenir. Tanrı, Varlığını her yerde mevcut olma özelliğini inkar etmeksizin, mekanın bir kısmı ile bağlayabilir. Bunun imkansız olduğunu kim söyleyebilir? Aksine, böyle bir durumun mümkün olduğu kabul edilir. Hatta bazı sıkıntılı zamanlarımızda kullandığımız konuşma tarzımızda bile, Tanrı’nın bizim ile birlikte olduğunu hissettiğimizi söyleriz. Eğer eski günlerde Tanrı, harikulade bir ışık, ya da ateşten bir bulut veya duman yaptıysa, ve halkına özel bir şekilde Kendi Varlığının bu ateş ya da ışık ile bağlantılı olduğunu ya da onlarla sergilendiğini kavramaları için anlayış verdiyse, bu durumu kim inkar edebilir? Ve öte yandan, gösterinin Tanrı’nın Varığını tükettiğini ya da tekeli altına aldığını düşünecek kadar ahmak biri olabilir mi? Musa yanan çalıyı gördüğünde ve sesi işittiğinde, Kutsallar Kutsalı’ndaki ateşten bulutu gördüğünde ve Tanrı’nın huzurunda olduklarını kabul

Ve aynı şekilde Manaoh’a, adının HARİKA (pelai) olduğunu söyleyen Melek, Tanrı’nın Kendisine özgü bir sıfatı olan ‘Rabbin Meleği’ dir; bu durumlarda aynı zamanda Tanrı’nın gerçek, ama gerçekliği tüketmeyen bir şekilde mekan ve duyular ile var olan gizemli bir öz-ilişkisini görmekteyiz.

Ve şimdi de Mesih’in beden alma konusuna gelelim. Bu konu, sadece daha yüksek ve soylu bir aşamaya taşınmış olan aynı gizemdir. Yerde olan, ama yine de yerin içinde olmayan Tanrı; Varlığı özellikle belirli bir yer ile ilişkide olan ve yine de bu yer tarafından sınırlanmayan; duyulara uygulanan, ama yine de duyulara üstün gelen; açıklanmış, ama yine de açıklamanın aracılığı tarafından örtülü bir gizem. Bu, iki yönlü gizemin eski öyküsüdür. Gizemin her iki yönünü de kabul etmeli ve tapınmalıyız. Mesih’in bedenine bakan öğrenciler, Tanrı’yı görmediler, çünkü Tanrı’yı bu anlamda hiç kimse görmez; ama her şeye rağmen yine de ‘bedeninde Tanrı’nın doluluğuna sahip Olan’a’ baktılar. Bu durumun göründüğü tarz ya da konunun Tanrı’nın bakış açısından nasıl göründüğü hakkında bilgimiz yoktur. Bir şeyin Tanrı’nın bakış açısından nasıl göründüğünü kim bilebilir?

kategorisine yerleştirmeye çalışmanın anlamsızlığını gösterirler. Ruh, tüm bunların ötesinde gibidir. Ama yine de ruhum hiç kuşkusuz bir şekilde mekana ya da uzaya ait bedenim tarafından sınırlanmıştır. Bu paradoksu kim çözüme ulaştırabilir? Ve anlaşılması mümkün olmamasına rağmen bu paradoks eğer doğruysa, Tanrı (saf ve en üstün Ruh olan) ve genel olarak madde ya da özellikle insan arasında benzer bir bağlantı olmasının imkansız olduğunu neden söylememiz gereksin? Övüngen mantığımız, sadece, şaşırmış ve yenilgiye uğramış bir şekilde geri çekilmeden önce bir gizemi daha kabul etmektedir.

Bu itiraza verilecek karşılık, mekan konusundaki itiraza verilen karşılıkla aynı gibidir, yani, güçlük, eğer güçlük ise, zaten Tanrı’nın yaratılışının ve bu dünyanın yönetiminin

1 Madnun Saghir adlı yapıtında El-Gazali, insan ruhunun bu gizemli özelliğine işaret eder ve sonuç olarak tam anlamıyla Tanrısal olan özelliklerin ruha atfedilmelerinden kaçınmanın ne kadar zor olduğunu gözlemler. İnsanlarının genelinin Allah’ı mekan (fi jiha) ile ilgisi olmayarak görmeyi imkansız bulduklarını söyler.Onlara insan ruhunun bu ilişkiden üstün olduğunu anlatmak imkansızdır. O zaman insanınTanrı gibi olduğunu düşüneceklerdir.

düşüncelerine dahildir. Müslüman, Hıristiyan ya da Yahudi için Tanrı’nın dünyayı kesin bir eylem olarak yarattığı ve sonra onu kesin eylemler ile yönettiği düşüncesi, Tanrı’yı kaçınılmaz olarak zaman düşüncesi içine dahil eder. Tanrı’nın eylemleri, sözleri hatta düşünceleri, bize zamanların akıntısı içindeki birbirini izleyen kesin anları sunar; olayların zinciri içinde birbirini izleyen bağlar oluşturur. Bu bağlar, bir geçmişe, bir bugüne bir de yarına sahiptirler. Kuran, başından sonuna kadar Tanrı’yı bu dünya ile olan ilişkisi içinde zamanın kategorisi dahilinde tutar. O’nun Muhammed’e, Kendisinin geçmişte ne yapmış olduğunu, bugün ne yaptığını ve gelecekte ne yapacağını söylediğini duyarız. Sözcükler şimdi düşüncenin içeriğidirler, ve bu nedenle Tanrı’nın zaman kipi ifade eden bu sözleri biz Tanrısal zihnin içindeki uygun düşünceye götürürler. Tanrısal zihin, zaman kipleri ile düşünen bir zihin olarak sunulur. O zaman şimdi düşünce belirli bir kategoriye dahi olduğunda, düşünen kişinin kendisi de konu ile tamamen bağlantılıdır. Bu nedenle, eğer zaman ve olasılık birbirlerini gerçekten ima ediyorlarsa, o zaman geçici bir sistem ile ilişkide olan Tanrı, kendisini zaten bir şekilde olasılık olgusuna dahil etmemiş midir?

Bu düşünce dizisinin bizi yalnızca yarı gerçeğe yönlendireceğini kabul etme konusunda çok istekliyiz ve gerçeğin diğer yarısı, anlayabildiğimiz takdirde bize Tanrı’nın zaman kategorisinden üstün olduğunu gösterecektir. Ama ne Müslüman ne de Hıristiyan düşüncesi bu gerçeğe ulaşamaz; ve bu nedenle, ititaz ettiğimiz nokta, Müslüman’ın gerçekte ortak bir güçlük olmasına rağmen Söz’ün Beden Almasına karşı olan güçlüğü özel bir güçlük olarak ısrarla ileri sürmesidir. Bu bakış açısına göre Mesih’teki bu özel beden almanın dünyanın korunmasına dahil olan her yerdeki genel var oluştan hiçbir şekilde farklı olmadığını söyleyebiliriz. Bir Müslüman, olayların, Tanrı’nın sözlerinin ve eylemlerinin gösterilmesinin dahil edilmesi ile gerçekten zaman içinde gerçekleştiğini söyleyerek kendisini kurtarmaya çalışabilir, ama bu, Tanrı’nın Kendisini ya da düşüncelerini ilgilendirmez, çünkü tüm bunlar önceden Korunan Tablet üzerinde yazılmışlardır ve bu nedenle, şimdi, geçmiş ya da gelecek olmaksızın Tanrı’nın düşüncesinde hep birlikte var olmuşlardır; ancak biz bunun bir işe yaramadığını söyleyeceğiz, çünkü Müslüman yine de Tanrı’nın zihnindeki dünyanın ve bu dünyanın zaman içindeki gerçek var oluşu arasında bir farklılık olduğunu kabul etmek zorundadır, temel bir farklılık olması gerekir, aksi takdirde dünya, Tanrı gibi sonsuz olurdu. Tamam, o zaman eğer bir farklılık mevcut ise, Tanrı, dünyayı düşünce safhasından var oluş safhasına getirdikten sonra Kendisini zaman kategorisi ile yeni bir şekilde önceden sözü edilen sonuçlar ile birlikte bu olguya dahil etmiştir. Ya da, eğer felsefe açısından daha derinlere inecek olursak, Müslüman, varlığın başka niteliklerinin başka olduğunu iddia edecektir; yani, Tanrı’nın Kendisi zamana karşı tam bir üstünlüğe sahipken, nitelikleri

böyle uygulanır. Filozoflar, insand ağabeyle fazlasıyla dünyevi bir unsur bulunması gerektiğine işaret etmişlerdir; çünkü aksi takdirde eğer insanın yalnızca düşünceleri ve eylemleri zamanın gel-git’i içinde olmayıp aynı zamanda benlik de zaman gel-git’i içinde bulunsaydı, o zaman olayların bilinçliliği diye bir şey olmazdı. Geçmiş, şimdi ve gelecek arasında ayırım yapabilme gücü ortadan kaybolurdu; insanın kendisi, nehrin suları tarafından koparılıp götürülen ve akıntısı içinde sürüklenen bir bitki gibi, zaman seli boyunca yuvarlanıp giderdi. Dengesizliğe yaklaşmamızı sağlayacak olan sabit bir nokta, zamanı bilmemizi sağlayacak olan zamanın dışında bir dinlenme yeri olması gerekir. Bu nedenle, o zaman eğer bu durum Tanrı için geçerli ise, aynı zamanda insan ruhu için de geçerlidir.

1 Muta’allika, Müslüman teologlarının üslubudur.

Ama bu düşünce, Tanrı’nın varlığına inanan Müslüman’a yardımcı olmamasına (ve tam aksini yapmasına) rağmen, Beden Alma düşüncesine büyük ölçüde yardım etmektedir. Çünkü insanın, benliğinin özünde ve temelinde, fazlasıyla dünyevi bir unsura sahip olduğunu gösterir. Belki de tanrısal ve insani doğalar bu yüzden Beden Alma’nın çözülemez birliği içinde bir araya gelmişlerdir. Bu nedenle biz, Beden Alma’nın, genel güçlüğün yalnızca özel bir durumu olduğunu söyleyerek bir sonuca varabiliriz; genel gizemin özel bir görünüşü; Tanrı’nın dünyanın yaratılışında ve dünyayı Eli ile yönetmesinde kullanılan lütfun ilk eyleminin bir devamı.

v. Beden Alma, Gücü Her Şeye Yeten Tanrı’ya hareketsizlik ve zayıflık atfetmeyi kapsar.

Kendimize şunu hatırlatmamız yeterli olacaktır:

(2) Aynı zamanda daha önce ilişkinin hareketsizliği ima ettiğini görmüştük; Bir Yaratıcı’nın, genelde, yaratılmış olan ile ilişkileri, ve özellikle yaratılmış olan zeka bütünüyle tek taraflı değildi ve olamazdı. Eylem karşı eylemi, hareket hareketsizliği ima eder. Bu nedenle, yaratılışın yalın fikri, buradaki Beden Alma’ya edilen itirazı kapsar.

Hareketsizlik – zayıflık – acı çekme (tahammül etme anlamında); Şimdi başka bir konuya, Beden Alma’nın bir uzantısı olan Kefaret Etme konusuna gelmiş bulunuyoruz. Ve bu konuda daha önceki tartışmalarımızda bize çok pahalıya mal olan kazançlarımıza tutunarak ilerleyeceğiz.

BÖLÜM IV

Kefaret Eden Tanrı

i. Genel Düşünceler

Ama ahlak alanına girdiğiniz an, yani canlı, bilinçli, mantıksız ahlaki varlıkların karşılıklı ilişkileri ile ilgili alana girdiğinizde, basit yargı ile, örneğin güç ve yargı ile ilgili konuların büyük ölçüde değişmesi gerektiğini göreceksiniz. Örneğin, fiziksel alanda değişen güç konusu, büyük bir gayret, bir kas gücü gösterisi ve kesin bir etki aracılığıyla bir karara bağlanabilir. Ama ahlak sorunlarının bu şekilde karara bağlanabildiklerini iddia etmek ne kadar saçma olurdu; ya da ahlak üstünlüğünüzü bir başka kişinin üzerinde iddia etmek ya da onu ahlaki açıdan kazanmak istediğinizde, bunu üstün fiziksel gücün gösterilmesi aracılığıyla yapabilirsiniz! Düşünce anlamsızdır! Aksine, kullandığınız araçlar, fiziksel alanda tam anlamıyla zayıf gibi görünürler. Ahlaki araçlar tüm olaylarda fazla sayıda, çok farklı, hassas ve karışıktırlar. Buna karşılık fiziksel araçlar her zaman karakter açısından basit ve aynıdırlar, çünkü daima kesin matematiksel yasalar ile hesap edilen fiziksel güçten başka bir ilkeye sahip değildirler.

güç ve zaferin gerçek sembolüdür. Ve Hıristiyan, Çarmıh sayesinde ‘Tanrı’nın zayıflığı, insanın gücünden üstündür’ diyebilmektedir.

‘Her şeye katlanır’ ifadesinden söz etmiştik; bu sözcüğün içinde acı çekmek de yer alır ve ‘katlanma’ ve ‘hareketsizlik’ kavramlarını da beraberinde taşır. Bir ahlak ilişkisinden söz edildiğinde, tüm bu sözcük ve düşüncelerden kaçmanız mümkün değildir. Ve Kutsal Kitap, aslında her şeye katlanan Tanrı hakkında yazılmış uzun bir öyküdür ve bu nedenle, Tanrı’nın sabrından, katlanışından ve evet, Tanrı’nın acı çekmesinden söz eder!

Kutsallık, günahkar, doğruluk ve hayatı yaşanmaya değer kılan her şey uğruna günahkarın günahının hesabını tam olarak görmeden günahkarı kabul etmeyecektir. Bundan dolayı kutsallık, ne yapılması gerektiğini sevgi ise ne yapılacağını söyler. Kutsallığın gerçekten kutsal olması için sevmesi gereklidir; ve sevgi, gerçekten sevebilmek için kutsaldır; her ikisi ancak birlikte olduklarında anlamlıdırlar. Gökyüzündeki Tanrı’nın insan ile olan ilişkileri sevgi ve kutsallık aracılığıyla kararlaştırılırlar. Mesih’teki Tanrı’nın insan ile olan ilişkileri de aynı şekilde kararlaştırıldı ve bu karar Tanrı’yı Golgota’daki çarmıha yönlendirdi.

ii. Hıristiyan’ın, Tanrı’ya ve Kefaret ile olan ilişkisine bakış açısı.

1 Sevgi ve kutsallık, tanrı2nın insana olan davranışındaki tezatlı görünümleri için kullanılan en yaygın ve genel ifadelerdir. Bundan dolayı en güvenirli, en anlam dolu ve en iyi ifadelerdirler.

Merhamet ve Adalet, mahkemelerden alınmış mecazlardır ve bundan dolayı bizi daha dar bir alanın içine sokarlar. Tanrı, Yargıçtır, ama O yalnızca bir Yargıç değildir. Hata, mecazı, tüm gerçeğin bir ifadesi olması konusunda zorlamaktan kaynaklanır. Lütuf ve Gazap, ayrı olarak düşünülen ikiyi insandaki sonuçlarının bakış açısından gösterir, ama böyle olduğunda bile, bir babanın gazabı bir yargıcın ya da bir kralın gazabından ne kadar da farklıdır! Gerçekten yakan bir sevgi içerir!

içine yerleştirmeye eğilimlidir; ve aynı şekilde Tanrı’nın, insanların ruhları ile olan ilişkisini dışsal, mekanik, fiziksel ve ahlak dışı hale getirir. Oysa, Hıristiyan, Tanrı’yı bütünüyle ahlaki bir Varlık olarak algılamaktan çekinmez; ahlaki bir Varlık için uygun olan tüm deneyimleri tecrübe eder ve buna uygun tüm gösterileri sergiler. Hıristiyan bakış açısına göre bu tür hiçbir deneyim ya da gösteri Tanrı’nın değerini düşürmez ya da tanrısal görkemini azaltmaz, aksine O’nun tanrısal görkemi bu tür gösterilerde daha da fazla var olacaktır.

Müslüman’ın bakış açısına göre, bu tür düşüncenin tamamı iğrençtir. Tanrı’ya, gazap duygusunu tamamen, sevgi ve acıma duygularını biraz yakıştıran, ama üzüntü duygusunu asla yakıştırmayan Müslüman’a neden böyle davrandığını uygun bir şekilde açıkça sorabiliriz. Belki bu şekilde ısrar edildiğinde bu iddiadan kaçmayı deneyecektir. El-Gazali tarafından Tanrı’nın dudaklarına yerleştirilmiş olan şu şaşırtıcı sözleri onaylayabilir: ‘Bunlar mutlu olsunlar ve umurumda değil; bunlar da Ateşe ve ilgilenmiyorum’. 1 Ama tam bir ciddiyet ile şimdi şunu soruyoruz: bu durum bizim teolojimizi mi geliştirecektir, yoksa derhal ateistlere dönüşmemize mi neden olacaktır? Müslüman teolojisi bu ölümcül sözleri ile sonunda

O’na gerçek bir bağlılık duyamayacağımızı söylemek zorundayız, çünkü yeryüzündeki dürüst

1 Haula’i ila n na’im wa la ‘ubali, wa ha ‘ula’, ila n nar wa la’ubali.

Ek Müslüman Kaynakları

454w. Abu Darda’a Kutsal Peygamberin şöyle dediğini bildirmişti: ‘Allah onu yarattığı zaman Adem’i yarattı. Allah, sonra onun sağ omzuna vurdu ve tohumlara benzeyen beyaz bir ırk çıkardı, ve sonra sol omzuna vurdu ve kömürlere benzeyen siyah bir ırk çıkardı. Sonra onun sağ omzunda bulunanlara şöyle dedi: Haydi cennete ve ben ilgilenmiyorum. Sol omzundakilere ise şöyle dedi: Haydi cehenneme ve ben ilgilenmiyorum’. ---- Ahmad’ın alıntı yaptığı eser: El Hadis, Mişkat-ül-Masabih, el-Haj Maulana Fazlül Kerim tarafından tercüme edilmiştir, İslamiyet Kitap Hizmeti, Yeni Delhi, Hindistan, 1998 Baskısı, Cilt.3, bölüm xxxii, 454w, s. 117-118.

Bölüm MCVI, ADEM OĞLUNUN ZİNA VE BENZERİ KONULAR HAKKINDAKİ ÖLÇÜSÜ

(6421) Ebu Hureyra Allah’ın Elçisi’nin (üzerine esenlik olsun) şöyle dediğini bildirdi: Allah, bir insanın teslim olacağı ve zaruri olarak işleyeceği zina kaderini kararlaştırmıştır.----alıntı yapılan kaynak: Müslim, İmam,Sahih Müslim: kendisine eşlik edenler tarafından anlatılan ve El-Jami’-Us-Sahih Başlığı altında derlenerek bir araya getirilmiş olan bu eserin adı, Being Traditions of the Sayings and Doings of the Prophet Muhammad’dır. ‘Abdül H. Sıddıki tarafından tercüme edilmiştir, Cilt.IV, Bölüm MCVI, No. 6421, s.1397-1398.

bir insanın, gökyüzündeki böyle bir Tanrı’dan daha zengin ve soylu bir biçimde donatıldığını hissediyoruz.

Tekrar konumuza dönelim. Felsefe ve Vahiy, Tanrı’nın günahkar ve baş kaldıran insan ile olan ilişkisi içinde yalnızca gazap, merhamet, sevgi ve üzüntü olarak tanımlanabilecek olanı tecrübe ettiğini ve gösterdiğini söylerler ve bu konuda düşünce birliğine sahiptirler. Ve tüm bunlar aynı şeyin görünümleridirler. Örneğin, gazap, öfkeli bir yasa koyucunun ya da çileden çıkmış bir yasa yöneticisinin değil, öfkesinde haklı olan bir Babanın ve yetkin kutsallığa sahip bir Varlığın müthiş bir şekilde gücendirilmiş saflığının gazabıdır. Bu konu ile ilgili olarak yeryüzünden alınmış örnekler verelim: oğlunun güvenilmez bir davranışta bulunarak adına leke sürdüğü bir babanın haklı gazabı; ya da tam güvenilir bir insanın bir olayda arkadaşı tarafından alçakça aldatıldığı zaman hissettiği dehşetli kızgınlık; ya da iffetsiz bir zihnin söylediği kötü düşüncelerden etkilenen tamamıyla saf bir kadının duyduğu utandıran öfke. Bu tür durumlarda kızgın bir fırın gibi yakıcı, gücendirilen kişiyi mahveden ve yerin dibine girme ya da kaçıp karanlığa uçma arzusu duymasına neden olan gazap mevcut değil midir? O zaman Tanrı’nın gazabı çok daha büyüktür! Ama gazabın tüm bu tür durumlarda saf bir ahlak duygusu olduğuna dikkat edin gazap, ahlakı mükemmel bir Varlığın deneyimi ve gösterisidir, yalnızca, kızgın bir monarşinin dışa vurduğu gazabı, ya da muhalefet eden bir yöneticinin öfkesi olmadığı gibi, kendisini çalıştıran kişilerin bir şekilde hata yaptıkları büyük bir makinenin mekanik öcü de değildir; ama yine de Kutsal Olan Birinin dehşetli ve yakıcı gazabıdır. Sevgi, gazabın yoğunluğuna yalnızca bir unsur ekler. Ve bu, Mesih aracılığıyla yorumlandığı gibi Kutsal Kitap’ın tamamında söz edilen Tanrı gazabının gerçek yorumu değil midir? Korkunç Yargı Gününde saf ve sadık olmayanların üzerinde kullanılacak güç, daha önce vermiş olduğumuz örneklerde olduğu gibi, burada yeryüzünde uygulanan saf ahlak gücünden farklı olmayacaktır. O gün, bazı kişileri ısıtacak olan sevgi- kutsallığın aynı ateşi, başkaları için cehennem ateşi olacaktır.

Şimdi son olarak bu düşünceleri Kefaret konusuna uygulayalım. Daha önce, Beden Alma’nın Tanrı’nın, Kendi dünyasında konut kurarak ve özellikle insan ile olan ilişkisi ve paylaşımında gösterdiği genel lütfunun yalnızca özel bir durumu olduğunu görmüştük. O zaman Kefaret, Tanrı’nın günahkar insana olan genel davranışının Beden Alan o Söz içinde gösterilmesidir. Kefaret, Beden Alan Kişi içinde şekil alan Tanrısal Üzüntü, Merhamet, Gazap ve Sevgi’dir. Kefaret, Tanrı’nın sonsuz sabrının – günahı yüklenme – mekan ve zaman ile

Bu nedenle, Mesih’in bedendeyken yaptığı işler, yer ve zaman sahnesinde insanlar ile hemen temas kurularak sahneye getirilen Tanrı’nın işleriydi. Bu kavram bize şunu gösterir: Hıristiyan düşüncesini, ciddi, öfkeli bir Baba ve yumuşak huylu, seven bir oğul olarak destekleyen biri, gerçekten ne kadar da uzaktır. Kutsal Kitap, her ne kadar Üçlü Birliğin kişilerine işlevler tahsis etse de Tanrı içindeki bir bölünmeye bu tür destek vermez. Tanrı, Acı Çekme – Bu, Sabır’dır – aracılığıyla yaptığı Sevgi ve Kurtarma eyleminde Bir Baba, Oğul ve Ruh’tur. ‘Tanrı dünyayı öyle çok sevdi ki’. ‘Tanrı, Mesih’teydi’. ‘Tanrı, bize olan sevgisini gösterdi’.

Bu son cümle bizi, bu büyük gizemin yüreğine biraz daha yaklaşıp yaklaşamayacağımızı düşünmeye yönlendirir.

Bu durum, Müslüman bakış açısına göre zayıflığın bir ifadesi olarak görülür. Ahlak gücünün ne olduğu bilen insan için ise bu durum, gücün şekil almasıdır.

1 O zaman Tanrı öldü mü? Bu soru bu şekilde sorulduğunda hile ve yalan içerir. Tanrı, ruh olarak ölemez – örneğin, ortadan yok edilemez. Pek çok kişi bizim ruhumuzun bile, ruh olarak ölemeyeceğini iddia etmiştir. Ancak ruh ve bedene sahip olan her varlık, bu ikisi, yani ruh ve beden ayrıldığında, ölebilir. Bu açıdan Tanrı’nın öldüğünü hatta ya da Tanrı’nın Sözü’nün bile öldüğünü söylemek yanlış olmaz; ama Mesih olarak adlandırılan Tanrı’nın Sözü öldü – örneğin, Beden Alan Kişi’nin Ruh’u, Etinden ve Kanından ayrıldı.

Mükemmel Kutsallıktan başka hiçbir şey sonsuzluktaki ve Mesih’teki Tanrı’nın Çarmıh Istırap’ı gibi bir bedel ödemesini sağlayamazdı. Bu ağır bedeli yalızca mükemmel Sevgi taşıyabilirdi. Bu nedenle, kutsallık ve sevgi, gazap ve acıma, adalet ve merhamet, Çarmıh’ta bir araya gelir ve birbirlerini öperler.